Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΑ ΦΑΡΑΣΑ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ

Του Ιορδάνη Παπαδόπουλου
Μαθηματικού Φαρασιώτη

«’Σ Παναγίας το τραγώδι, του σταφυλού ο Πάσκας»
(Της Παναγίας το τραγούδι, Πάσχα του σταφυλιού, της Κοιμήσεως, 15 Αύγουστο)

Ο Αιδ. Παπά Θόδωρος Θεοδωρίδης σημειώνει: «Στο Βαρασό των Φαράσων είχαν τέσσερις εκκλησίες και εξωκλήσια προς τιμήν της Παναγίας. Οι τρεις απ’ αυτές ήσαν απ’ τα πρώτα χριστιανικά χρόνια. Η πρώτη ήτο μέσα σε σπηλιά τεραστίου βράχου (σ’ Παναγίας ο πηλός), κοντά στο χωριό προς τιμήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Η δεύτερη στο βουνό Σαχ-Μούρη, σε παλιό χωριό Άγιο ή Μανόγιο, η Τρίτη, Παναγία των Εισοδίων της Θεοτόκου κι αυτή στην τοποθεσία «Τα πόνου Άνα ή Τα Μακρά και η τέταρτη η Έ – Γάτερη (Αγία Γαλατερή), στου Μαόκκου».

Για την Παναγία στη σπηλιά υπήρχε μια ενδιαφέρουσα παράδοση που έλεγαν οι Φαρασιώτες στο Πλατύ Ημαθίας:

Όταν κινδύνευσε ο Χριστός (από τον Ηρώδη «η Παναγία χύτζεν τζαι δώτζεν μο τα φτερά τ’ς πα σο κάτζι τζαι νοίγει τζ’ ενότουν ‘ς Παναγίας ο σπήλος» (η Παναγία έτρεξε και χτύπησε με τα φτερά της πάνω στο βράχο και άνοιξε και έγινε της Παναγίας η σπηλιά).

Η γιορτή στη σπηλιά, που ήταν η πιο σπουδαία για τους Φαρασιώτες, κρατούσε τρεις μέρες. Μαζεύονταν όχι μόνο Χριστιανοί από όλα τα Φαρασιώτικα χωριά, αλλά και Καππαδόκες από μακρύτερα μέρη που έκαμναν δυο τρεις μέρες δρόμο για να έλθουν. Ακόμη και Τούρκοι (κυρίως ντονμέδες, πρώην Χριστιανοί) έπαιρναν μέρος στη γιορτή. Από το πρωί της παραμονής, άρχιζε να έρχεται ο κόσμος οικογενειακώς στον Ιερό βράχο. Η ανάβαση δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Είχε πάνω από 150 σκαλιά, πέτρινα και ξύλινα. Το απόγευμα έρχονταν τα παλικάρια με τα σφάγια «γουζία τζαι ρίψε» (αρνιά και ερίφια), αλλά και μικρά μοσχάρια.

Επειδή την παραμονή του 15 Αύγουστου ήταν ημέρα σαρακοστής, δεν επιτρεπόταν πλούσιο φαγοπότι, ούτε ξεφαντώματα με χορούς και τραγούδια. Ανήμερα της γιορτής, το χάραμα, έρχονταν «οι σταφυλάτοι μο τα σεπέτα» (οι αμπελουργοί με τα καλάθια). Απόθεταν τα καλάθια στην είσοδο της σπηλιάς για να ευλογήσει ο Ιερέας τον πρώτο καρπό.

Κατά τον Παπά Θόδωρο Θεοδωρίδη «Αυτοτελές και ιδιόρρυθμο είναι το της Κοιμήσεως της Θεοτόκου τραγούδι» (όπως σημειώνει σε ανέκδοτο χειρόγραφο). Το παραθέτει όπως TO διηγήθηκε η μητέρα του:

Πέντε Άγιοι χορεύκανε ‘ς Παναγίας το χαυλού
κανείς σο στραβόν τη στράτα μην ‘υρκπεί

Πέντε Άγιοι χόρευαν στης Παναγίας την Αυλή
κανείς στο δρόμο το στραβό μη γυρίσει

Ο προφήτ’ς έχτσεν το κεμίν τζαι τελλέτσεν τα
σα ‘κατό χρόνες ποίτζεν τα τεμάμι

Ο προφήτης έχτισε την κιβωτό και την τελείωσε
σε εκατό χρόνια την ολοκλήρωσε

Σεράντα ημέρες βρεσίνκε μο βροσή
πενήντα ημέρες ‘ύρσεν τα τουφάνι
Είπαν’ τι τζαι τα χάιβάνε, αμόνι
τζο ντουνεν τζαι στο Θεό αν τερμάνι

Σαράντα ημέρες έβρεχε μόνο βροχή
πενήντα ημέρες το γύρισε κατακλυσμό.
Είπαν και τα ζώα, αμάν πια
δε γίνηκε κι απ’ το θεό μια βοήθεια

Και μια παραλλαγή (Μαρτυρία της Κυριακής Μιχαϊλίδου από το Ούλου Αγάτς, στον Παπά Θόδωρο Θεοδωρίδη, Αθήνα 1943):

Πέντε Άγιοι χορεύανε ‘ς Παναΐας την αυλή
πιέσαν χορός τζαι τραγωδάν τ’ ορτόν την πίστη
Ο προφήτ’ς έχτσεν το κεμίν τζαι
τελλέτσεν τα τζαι ποίτζεν τα τεμάμι
Ο Χριστός είναι ‘ς Παναΐας ο Τόκος
τζ’ η Παναΐα έν’ Ορτά Θεοτόκος

Πέντε Άγιοι χορεύανε στης Παναγίας την αυλή
πιάσανε χορό και τραγουδούν την ορθή πίστη
Ο προφήτης έχτισε την κιβωτό και
την τελείωσε και την ολοκλήρωσε
Ο Χριστός είναι γέννα της Παναγιάς
κι η Παναγιά είναι στ’ αλήθεια Θεοτόκος

Είναι φανερό πως το τραγούδι αναφέρεται στον κατακλυσμό του Νώε. Και στις δυο εκδοχές έχουμε πέντε Αγίους να χορεύουν στην αυλή της Παναγιάς και το κεμίν. Εντυπωσιακή η επισήμανση πως η Παναγία είναι Θεοτόκος (όχι Χριστοτόκος), που σημαίνει πως ο Χριστός είναι Θεάνθρωπος
«