Kυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΑΘΩΣ το νέο βιβλίο του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (εκπαιδευτικού) με τίτλο –ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΝ ΧΡΙΣΤΩ ΣΥΖΥΓΙΑΣ (Θεολογική και ποιμαντική προσέγγιση στο μυστήριο του γάμου και τα προβλήματά του.)
Πρόκειται για ενδιαφέρουσα μελέτη που ασχολείται με την βίωση του μυστηρίου του γάμου.
Στον πρόλογο του βιβλίου διαβάζουμε τα εξής:
“…Η πολυετής ενασχόλησή μου με τη διακονία του ιερού μυστηρίου της Μετανοίας και Εξομολογήσεως νέων ανθρώπων και νέων ζευγαριών και το πλήθος των θεμάτων και προβλημάτων που αντιμετώπισα, με οδήγησαν σε μια μαθητεία-έρευνα, προκειμένου να αναπαύσω πρόσωπα και να δοθούν λύσεις, όπου ήταν απαραίτητο.
Συγχρόνως όμως διαπίστωσα, κατά τη διακονία αυτή, ότι αρκετά ζευγάρια διαθέτουν αγαθή προαίρεση για την οικοδομή. Ο λόγος όμως του Αποστόλου Παύλου «πῶς δὲ πιστεύσουσιν οὗ οὐκ ἤκουσαν;» (Ρωμ. 10, 14) λειτούργησαν ως έναυσμα για την εκτενέστερη ενασχόλησή μου με θέματα της συζυγίας και της οικογένειας.
Η βίωση του μυστηρίου του γάμου ως πηγή ευλογίας δεν είναι αυτονόητη. Εάν θεωρηθεί ως μεγάλο εφόδιο η Χάρη που προσφέρει η Εκκλησία στο νεόνυμφο ζευγάρι, τότε καίρια ποιμαντική ευθύνη είναι η γνώση μεταβολής της σε αδαπάνητο θησαυρό και πολύτιμη κληρονομιά. Αυτό είναι τέχνη ζωής και προϋποθέτει τη γνώση ορισμένων βασικών ερμηνευτικών κλειδιών, μερικά από τα οποία αναπτύσσονται στο βιβλίο.
Η πρόταση των εκδόσεων ΑΘΩΣ, είχε ως αποτέλεσμα, μέρος από τα θέματα αυτά να εκδοθούν, ώστε να αποτελέσουν βάση πνευματικού προβληματισμού και ενημέρωσης, σε κάθε ενδιαφερόμενο μέλος της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Η εκπόνηση, όμως, της παρούσας εργασίας δεν θα μπορούσε να συντελεστεί χωρίς την αμέριστη και αφειδώλευτη συμπαράσταση των μελών της οικογένειάς μου, που ως συγκυρηναίοι σήκωσαν μαζί μου αγόγγυστα για πολλά χρόνια το βάρος της ποιμαντικής μου διακονίας στο Μυστήριο της Εξομολογήσεως.
Όλους αυτούς ιδιαίτερα τους ευχαριστώ και εύχομαι να είναι η αφιλόδοξη αυτή βοήθειά τους θεάρεστη «εν εκείνη τη Ημέρα».
Alors, c’est la guerre. Αυτή ήταν η ακριβής (και μεγαλειωδώς ανατριχιαστική) διατύπωση της τελευταίας μεγάλης άρνησης που ειπώθηκε από επίσημο στόμα στον ελλαδικό χώρο και την οποία τιμούμε και πάλι (θεωρητικά τουλάχιστον) σήμερα. Και αυτή ήταν η ακριβής απαρχή του έπους που έγραψε με το αίμα της η τελευταία ίσως πραγματική γενιά Ελλήνων στην Ιστορία. Ακριβώς δηλαδή λίγο πριν την έναρξη της τελικής φάσης της οριστικής τους μετάλλαξης.
Αυτό το συγκλονιστικό έπος και όλο αυτό το αίμα που χύθηκε τότε πάνω στα αλβανικά βουνά (αλλά και στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της απάνθρωπης Κατοχής), ήταν η τελευταία μαζική πράξη αντιστάσεως του πάλαι ποτέ λαού της αντιστάσεως. Το κύκνειο δηλαδή άσμα του, στη μέση μιας πορείας που είχε βεβαίως δρομολογηθεί αρκετά πριν. Μιας πορείας εκποιητικού εκσυγχρονισμού και πολιτισμικής εκπόρνευσης. Η τελευταία του πράξη, λίγο πριν υποταχτεί εκουσίως και σχεδόν καθ’ ολοκληρίαν πια στα σκουπίδια. Οκτώ δεκαετίες…
Παραμονή του Αγ. Δημητρίου ξανά εμείς στην Πόλι. Ρωτούμε στο Πατριαρχείο που να εκκλησιασθούμε. Πάντα το κάνουμε αυτό. Πηγαίνουμε όπου μας συνιστούν. Συνήθως εκεί οπού λειτουργεί ο Πατριάρχης ή ο Πατριαρχικός Επίτροπος. Και οι λίγοι προσκυνηταί είναι μια παρηγοριά. Μας λέγουν λοιπόν να πάμε για τη λειτουργία στον πανηγυρίζοντα Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου Ξηροκρήνης (Κουρού Τσεσμέ) προς την πλευρά του Βοσπόρου…
Πηγαίνουμε στην Ξηροκρήνη. Ο Πατριάρχης απουσιάζει στην Αμερική. Χοροστατεί ο Πατριαρχικός Επίτροπος. Όρθρος, Θεία Λειτουργία, Θείο Κήρυγμα, όλα καλά. Εκκλησία ανακαινισμένη. Κόσμος αρκετός. Ενορίτες; όχι. Η τελευταία ενορίτισσα, ονόματι Αικατερίνη, πέθανε πριν τέσσερα χρόνια. Όσο ευρισκόμουν μέσα στο Ναό άκουα ένα συνεχή θόρυβο σαν να κυλούσε κάπου νερό. Δεν έδωσα σημασία. Ίσως επηρεασμένος απ’ την ονομασία της περιοχής. Ξηροκρήνη, άρα νερό δεν έχει.
Η Θεία Λειτουργία τελείωσε. Η δεξίωσις γίνεται στον γυναικωνίτη. Ανεβαίνω. Βλέπω όμως ότι ο πολύς κόσμος εξαφανίζεται δεξιά σε μια στενή…
Άγιος Δημήτριος , ανώτερος Στρατιωτικός Διοικητής Θεσσαλονίκης
( 284 – 305 μχ )
Σήμερα πού γιορτάζουμε τον Άγιο Δημήτριο θα παραθέσω μία περιγραφή του αγιου Γέροντα Φιλοθέου Ζερβάκου για δυο συγχρονα θαυματα του αγιου Δημητριου.
«….Μετά δύο ημέρας φθάσαμε εις Θεσσαλονίκην, ή οποία τότεκατείχετο ύπό τών Τούρκων καί, επειδή εγώ άπό μικρός είχον εύλάβειαν είς τον Άγιο Δημήτριο, παρεκάλουν τον φίλον μου Νικόλαον νά έξέλθωμεν τοϋ ατμόπλοιου, διά νά προσκυνήσωμεν τον τάφον τοϋ Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου τοϋ Μυροβλήτου.
Εξελθόντες μετέβημεν καί προσκυνήσαμε μετά κατανύξεως τον Τάφον τοϋ Αγίου καί, έπιστρέψαντες εις τι ξενοδοχεΐον Έλληνικόν, έμείναμεν ολόκληρον την ήμέραν καί το εσπέρας.
Την έπομένην ήτοιμάσθημεν ν’ άναχωρήσωμεν δι’ Άγιο «Ορος καί μεταβάντες εις το Τελωνεϊον, δέν μας επέτρεψαν ν’ άναχωρήσωμεν.
Δεν θά φύγετε, μας είπον, διότι είσθε κατάσκοποι !
Τους εϊπομεν ότι τοιούτον τι δέν συμβαίνει καί, έφ’ όσον τά διαβατήρια μας είναι επικυρωμένα άπό το Τουρκικόν Προξενεϊον…
Εκδόθηκε από τις εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ το βιβλίο του πρωτοπρεσβυτέρου και εκπαιδευτικού(χημικού) Δημητρίου Αθανασίου με τον τίτλο-
ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ.
Πρόκειται για ιστορική και θεολογική προσέγγιση στην κατακομβική εκκλησία των δακρύων, με συγκλονιστικές διηγήσεις από το συναξάρι της πονεμένης ρωμιοσύνης.
Στον πρόλογο του βιβλίου ο συγγραφέας εκτός των άλλων αναφέρει:
«Η παρούσα εργασία ασχολείται με το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού από τότε που εμφανίστηκε μέχρι σήμερα και είναι αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης έρευνας, που βασίζεται σε περισσότερες από εκατό βιβλιογραφικές πηγές….
…ο κρυπτοχριστιανισμός κάτω από την οθωμανική αυτοκρατορία ,όπως το γνωρίζουμε από πηγές του 18ου και 19 ου αιώνα είχε ιδιαίτερη σημασία στην Αλβανία ,στην Ήπειρο , στην Κύπρο , στην Κρήτη στην Ελλάδα αλλά πολύ περισσότερο στον μικρασιατικό Πόντο. Βέβαια έχουμε αναφορές για μεμονωμένες περιπτώσεις Κρυπτοχριστιανών και σε άλλες περιοχές της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Το κρυπτοχριστιανικό φαινόμενο προέκυπτε, κατά την άποψη του καθηγητού κ. Κωνσταντίνου Φωτιάδη, κατά κανόνα πάντα με τον ίδιο τρόπο: Με την κατάκτηση της χώρας ή της περιοχής από τους Μουσουλμάνους άρχιζε η διαδικασία εξισλαμισμού : Ένα μέρος του πληθυσμού αποδεχόταν την θρησκεία και με το πέρασμα του χρόνου ταυτιζόταν μαζί της , ένα άλλο, πολύ μικρότερο μέρος , ήταν αποφασισμένο να πολεμήσει για την πίστη του και ενδεχομένως να πεθάνει για αυτή. Ανάμεσα στους δύο αυτούς αντίθετους τρόπους συμπεριφοράς θα πρέπει να εντάξουμε έναν τρίτο , την συμπεριφορά των ανθρώπων εκείνων που διάλεγαν τον δρόμο του Κρυπτοχριστιανισμού είτε γιατί αναγκάζονταν να αποδεχθούν χωρίς την θέληση τους το Ισλάμ είτε για διάφορους άλλους οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους. Έτσι αποφάσιζαν , παρ’ όλη την εσωτερική σύνδεση τους με τον Χριστιανισμό να αποδεχτούν εξωτερικά την νέα θρησκεία.
Παρίσταναν εξωτερικά τους μωαμεθανούς, γιατί δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά, αλλά μυστικά ζούσαν ως ορθόδοξοι. Ήταν ένα δράμα, αλλά ταυτόχρονα και μια ισχυρή απόδειξη της χριστιανικής συνείδησής τους. Τι και αν κάτοικοι χωριών στον Πόντο εκτελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα ως μωαμεθανοί. Παράλληλα σε ερημικά και εγκαταλελειμμένα παρεκκλήσια, όπου ιερείς ντυμένοι δερβίσηδες, που ταξίδευαν από χωριό σε χωριό, για να εξυπηρετούν κρυφά τις θρησκευτικές ανάγκες των κρυπτοχριστιανών, έψαλλαν τη θεία λειτουργία, κοινωνούσαν και εξομολογούνταν.
Τι και αν πήγαιναν υποχρεωτικά στα τζαμιά για το τακτικό ναμάζι, εκεί μέσα μυστικά και σιωπηρά η προσευχή τους ήταν χριστιανική.
Όσο πιο κρυφά γινόταν και με πολλές δυσκολίες, όταν μπορούσαν, έκαναν ορθόδοξο γάμο και βάφτιζαν τα παιδιά….. ….Tο φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού είναι ένα ειδικό και ακραίο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι Έλληνες του Πόντου επέζησαν και έφεραν τη θρησκεία τους και τον πολιτισμό τους θριαμβευτικά, υποχωρώντας παροδικά στη θύελλα και τους καταπιεστικούς μουσουλμανικούς κανόνες αλλά χρησιμοποιώντας το πνεύμα τους, για να σώζουν τις ζωές και τον εθνισμό τους.
O Θεός έκανε όλα τα δέντρα του δάσους, μας λέει ο Gretan στην ιστορία του. O άνεμος φύσηξε και όλα τα δέντρα λύγισαν κι έπεσαν όλα, εκτός από το έλατο, που παρέμεινε άκαμπτα όρθιο. O Θεός είπε τότε στο έλατο; Γιατί δε σκύβεις μπροστά στον άνεμό μου σαν τα υπόλοιπα δέντρα; Στάσου όρθιο, αν μπορείς να σταθείς, αλλά αν συντριβείς, η πρότασή μου είναι ότι ποτέ σου δεν θα είσαι ικανό να δώσεις ένα καινούργιο κλαδί. H συντριβή σου θα είναι μοιραία». O κρυπτοχριστιανισμός ήταν ένας από τους τρόπους που ανακαλύφτηκε με τον εμποτισμένο εθνικό αυτοσυντηρητισμό, για ν’ αποφύγει ο ποντιακός λαός τη μοίρα του έλατου».
Το βιβλίο έχει 270 σελίδες και το περιεχόμενό του αναπτύσσεται σε τέσσερα κεφάλαια που φαίνονται στην συνέχεια.
Το βιβλίο έχει 270 σελίδες και το περιεχόμενό του αναπτύσσεται σε τέσσερα κεφάλαια που φαίνονται στην συνέχεια. Διατίθεται από τις εκδόσεις Γρηγόρη.
(Απόσπασμα απο το βιβλίο-ΘΕΟΜΗΤΟΡΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ -ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΥΡΤΟΣ)
Σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς ήταν ο πρώτος ζωγράφος της Παναγίας.
Ο Λουκάς δεν ήταν Ιουδαίος, αλλά εθνικός, σύμφωνα δε με την παράδοση καταγόταν από την Αντιόχεια της Συρίας.Υπήρξε ένας από τους στενότερους και προσφιλέστερους συνεργούς του Αποστόλου Παύλου.
Ο Μουσειολόγος και ερευνητής Μιχ. Δουλγερίδης σε σχετικό άρθρο του σημειώνει τα εξής:
«Από την εισαγωγή του Ευαγγελίου του μπορούμε να προβούμε σε ορισμένες εκτιμήσεις….. Είναι εύλογο ο «κράτιστος Θεόφιλος» για τον οποίο ο Λουκάς έγραψε το Ευαγγέλιο και στην συνέχεια και τις Πράξεις των Αποστόλων, κατά παραγγελία να έλαβε την υποχρέωση να στείλει και δύο πορτραίτα εικόνων των ηρώων της πίστης που γράφει, της Παναγίας και του Ιησού. Για να έχει και οπτική εικόνα το πώς ήταν η Παναγία και ο Ιησούς που ευαγγελίζεται στο κείμενό του, ή ακόμα να έχει ως σύμβολο πίστης. Κατά μια άλλη εκδοχή, να αναθέσει την εικονογράφηση σε κάποιον επαγγελματία ζωγράφο που πολύ πιθανόν να είχε δει ή ακούσει περιγραφές για την Παναγία και τον Ιησού ή πάλι να περιέγραψε τα χαρακτηριστικά αυτός ο ίδιος ο Λουκάς και να παρίστατο την στιγμή της εκτέλεσης της ζωγραφικής για την πιστή απόδοση της μορφής και των χαρακτηριστικών της Παναγίας και του Ιησού. Υπάρχει και η άλλη άποψη ότι ο Λουκάς αναφέρεται στα θεολογικά κείμενα ως ιατρός στο επάγγελμα και πουθενά ότι είχε ζωγραφικές ικανότητες. Πολλοί πιστεύουν ότι πιθανόν εξ αιτίας της γλαφυρότητας που παρουσίασε και περιέγραψε μέσα στο Ευαγγέλιό του την μορφή και την ζωή της Παναγίας, επειδή πράγματι είναι ο μόνος από τους τέσσερις ευαγγελιστές για τον οποίο έχουμε τις σημαντικότερες πληροφορίες για την Παναγία, που κυριολεκτικά την περιγράφει τόσο έντονα και δηλώνει ότι είναι γνώστης πολλών πληροφοριών για την μορφή της, είναι σαν να ζωγραφίζει την φυσιογνωμία της. Είναι μια άποψη που υποστηρίζεται από μεγάλη μερίδα θεολόγων και μελετητών και η οποία έχει μια επιστημονική θέση».
Γραπτές μαρτυρίες που έρχονται να στηρίξουν την άποψη αυτή είναι περίπου πέντε αιώνες αργότερα από την εποχή που έζησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Η πρώτη καταγεγραμμένη πληροφορία που υπάρχει σε κείμενο είναι του Θεοδώρου Αναγνώστου ο οποίος στο έργο του «Εκλογαί εκ της Εκκλησιαστικής Ιστορίας Α΄, μας πληροφορεί ότι: «…η Ευδοκία Πουλχερία την εικόνα της Θεομήτορος, ην ο απόστολος Λουκάς καθιστόρησεν, εξ Ιεροσολύμων απέστειλε….».Σύμφωνα με αυτή την πληροφορία η Ευδοκία, η σύζυγος του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β, ενώ βρισκόταν στους Αγίους Τόπους, πιθανόν για προσκύνημα, αγόρασε την εικόνα της Θεομήτορος και την έστειλε στην Κωνσταντινούπολη, ως δώρο προς την αυτοκράτειρα Πουλχερία, την σύζυγο του αυτοκράτορα Μαρκιανού. Μαρτυρίες για την ύπαρξη της εικόνας της Παναγίας από τον Απόστολο Λουκά μας παρέχει και ο Αρχιεπίσκοπος Ανδρέας της Κρήτης, ο οποίος στο έργο του «Περί της των αγίων εικόνων προσκυνήσεως»¨γράφει: «..Τρίτον υπόδειγμα Λουκάν τον Απόστολον και Ευαγγελιστήν άπαντες οι τότε ειρήκασιν οικείαις ζωγραφήσαι χερσί αυτόν τε τον Σαρκωθέντα Χριστόν και την αυτού Άχραντον Μητέρα και τούτων τας εικόνας έχειν εις την Ρώμην εις οικίαν εύκλειαν. Και εν Ιεροσολύμοις δ΄επ΄ακριβείας κείσθαι ταύτας φασίν». Επίσης στην Συνοδική επιστολή (836μ.Χ) των Αγιοτάτων Πατριαρχών Χριστοφόρου Αλεξανδρείας, Ιώβ Αντιοχείας και Βασιλείου Ιεροσολύμων προς Θεόφιλον αυτοκράτορα Κων/πόλεως αναφέρεται η εξής διήγηση. Όταν η Παναγία είδε το «Πορτραίτο της» με τον Ιησού στην αγκαλιά της, τόσο ευχαριστήθηκε που ευλόγησε τον ίδιο τον Ευαγγελιστή –ζωγράφο καθώς και την εικόνα στην οποία απεικονίστηκε και του είπε:
«Η Χάρις μου μετ΄αυτής έσται».
Το 10ο αιώνα για τον Ευαγγελιστή Λουκά ως ζωγράφο αναφέρεται και ο Συμεών ο Μεταφραστής. Αυτός χαρακτηρίζει τις εικόνες του Ευαγγελιστή Λουκά «φιλίας θερμοτάτης τεκμήριον» μετά της Θεοτόκου. Ο καθηγητής Μάρκος Σιώτης σημειώνει τα εξής: «Ο χαρακτηρισμός αυτός σημαίνει ότι η μακραίωνη παράδοση της αρχαίας Εκκλησίας αναγνώριζε την μετά της Θεοτόκου σύναψη στενών προσωπικών σχέσεων σεβασμού, τιμής και αγάπης του Ευαγγελιστή Λουκά με την Θεοτόκο …..»
Οι στενές προσωπικές σχέσεις του Ευαγγελιστή Λουκά με την Θεοτόκο αναπτύχθηκαν κατά την συνεχή και πάνω από δύο χρόνια παραμονή του Ευαγγελιστή στην Παλαιστίνη, όταν ο διδάσκαλος και συνεργάτης του Απ.Παύλος ήταν φυλακισμένος στην Καισάρεια της Παλαιστίνης (58-60) μ.Χ .Κατά το διάστημα αυτό ο Ευαγγελιστής είχε την δυνατότητα να κινείται συχνότερα μεταξύ Καισαρείας και Ιεροσολύμων.
Μία άλλη μαρτυρία είναι και αυτή του Νικηφόρου Κάλλιστου ο οποίος στην Εκκλησιαστική του Ιστορία ΙΕ΄,14 γράφει: «ενώ την σταλείσαν εξ Αντιοχείας εικόνα του Λόγου Μητρός ανετίθει, ην ο Λουκάς, ο Θείος Απόστολος χερσί καθιστόρει, ζώσης έτι και τον τύπον ορώσης και την χάριν τη μορφή ενιείσης».Η αυτοκράτειρα Πουλχερία δώρισε την εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά στην ιδρυθείσα από αυτήν Μονή των Οδηγών, από την οποία έλαβε και η εικόνα αυτή του Αποστόλου Λουκά το όνομα ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ και θεωρείται προστάτης της Κων/πόλεως.
Ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός σε επιστολή του προς τον αυτοκράτορα Θεόφιλο γράφει τα εξής:
«Βλέπε μοι και τον Ευαγγελιστήν και Απόστολον Λουκάν, ουχί της Παναχράντου και Αειπαρθένου Μαρίας την τιμίαν εικόνα ανιστόρησε και προς Θεόφιλον έπεμψε;». Και πάλι : «Και γαρ ο θεσπέσιος Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς τον θείον και σεβάσμιον χαρακτήρα της πανάγνου Θεομήτορος Μαρίας έτι εν σαρκί αυτής ζώσης εν Ιερουσαλήμ και τας διατριβάς ποιουμένης εν τη αγία Σιών, ζωγραφικαίς μίξεσι την της πανάγνου στήλην εν πίναξι διεχάραξεν, ως εν κατόπτρω τη μετέπειτα γενεά καταλελοιπως».(P.G τομ .95 σελ.321 και 349 .Ι.Δαμασκηνού .Λόγος αποδεικτικός περί των Αγίων και Σεπτών Εικονων)
Οι εικονογραφικές μαρτυρίες για τον Ευαγγελιστή Λουκά ως Θεομητορικό Αγιογράφο.
Η παλιότερη απεικόνιση του Ευαγγελιστού Λουκά να ζωγραφίζει την Παναγία προέρχεται από εικονογραφημένο Ευαγγέλιο που υπάρχει στην βιβλιοθήκη του Harvard (Cambridge Mass cod.gr.25,φ.52ν ).Το χειρόγραφο είναι του 11ου αιώνα ,αλλά οι μικρογραφίες του 12ου.Παρόμοιες απεικονίσεις υπάρχουν:
-Σε Ευαγγέλιο της Μονής Αγ.Αικατερίνης Σινά (13ος αιώνας) καθώς και σε φορητή εικόνα.(1788)
-Σε τετραευαγγέλιο του 15ου αιώνα στο Βατικανό
-Σε φορητή Κρητική εικόνα του 15ου που βρίσκεται στο Μουσείο εικόνων Recklinghaysen στη Γερμανία
-Σε φορητή εικόνα του του 14ου αιώνα στην Μονή Χρυσαλινιώτισσας στην Κύπρο
-Σε φορητή εικόνα του 1560/1567 στο Μουσείο Μπενάκη.
-Σε αγιογραφία στην Μονή Φιλανθρωπινών στο Νησί των Ιωαννίνων.(1542)
-Σε φορητή εικόνα του 16ου αιώνα της Εθνικής Πινακοθήκης –Συλλογή Αλ.Σούτσου.
-Σε φορητή εικόνα του 17ου αιώνα στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών –Συλλογή Λοβέρδου.
-Σε αγιογραφίες στο Ναό του Αγίου Νικολάου Βίτσας (1618/9) ,στον ναό του Αγ.Μηνά (1619/20) στο Μονοδένδρι καθώς και στο ναό των Ταξιαρχών στο Καπέσοβο της Ηπείρου.
-Στη Μονή Χιλανδαρίου σε αγιογραφία (1683/4) στον ναό του Αγ.Ιωάννου του Προδρόμου.
–Σε αγιογραφία (1735) στην Μονή Φανερωμένης Σαλαμίνας.
-Σε φορητές εικόνες στο Βυζαντινό Μουσείο Βενετίας –στο Παλαιο Μουσείο Ζακύνθου,στο Μοσείο Μπενάκη και στο ναό της Παναγίας Δεξιάς στη Θεσσαλονίκη κ.α.
Αξιομνημόνευτη είναι η αγιογραφία που υπάρχει στην Μονή Κύκκου στην Κύπρο όπου εικονίζεται ο Ευαγγελιστής Λουκάς να προσφέρει στην Παναγία την εικόνα που έφτιαξε,στον τύπο της Κυκκώτισσας
Οι εικόνες που αποδίδονται στον Ευαγγελιστή Λουκά.
Η ευσεβής παράδοση κάνει λόγο για 70 ή 72 εικόνες με αποστολική προέλευση ,αριθμός που είναι περισσότερο συμβολικός και αντιστοιχεί στον ευρύτερο κύκλο των Αποστόλων κατά την Ανάληψη. Τρείς είναι οι εικονογραφικοί Θεομητορικοί τύποι που θεωρούνται ότι προέρχονται από τον Ευαγγελιστή Λουκά.
Α.Η Παναγία η Οδηγήτρια,
Β.Η Κυκκώτισα ή Ελεούσα.
Γ.Η Παναγία η Αγιοσορίτισσα.
Δ. Η Παναγία του Μεγάλου Σπηλαίου ή «Μεγασπηλαιώτισσα»
Ε.Η Παναγία η Προυσιώτισσα στην Ευρυτανία ,
ΣΤ.Η Παναγία της μονής Ιβήρων στο Άγιο Όρος.
Ο Φώτης Κόντογλου στο΄έργο του «Έκφρασις» γράφει τα εξής:
«Εις τον χρωστήρα του Αγίου Ευαγγελιστού Λουκά απεδόθησαν έκπαλαι ολίγαι άγιαι εικόνες της Θεοτόκου ως η Πορταίτισσα εν τη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους ,η της Μονής του Σουμελά εν Τραπεζούντι ,η της Μονής του Προυσσού εν Ακαρνανία ,και τινες άλλαι».(Τόμος Α σελ.4160-έκδοση 1960).
Στον Ευαγγελιστή Λουκά αποδίδονται ακόμα και εικόνες της Παναγίας του Μαχαιρά, της Παναγίας της Χρυσορροιάτισσας στην Κύπρο καθώς και ορισμένες που βρίσκονται στην Ρώμη.
Εικόνες της Παναγίας που βρίσκονται στην Ρώμη και αποδίδονται στον Ευαγγελιστή Λουκά.
Στην Ρώμη θεωρούνται ότι υπάρχουν οκτώ εικόνες που ακολουθούν Αποστολική παράδοση και αυτές είναι:
-Η Παναγία δεομένη από de Monastiro Rossario.
-H εικόνα Santa Maria Nova ,που συνδέεται με την αχειροποίητη εικόνα της Παναγίας της Λυδδας.
-Η εικόνα Santa Maria ad Martures που βρίσκεται στο Πάνθεον της Ρώμης,
-Η εικόνα Salus Populi Romani που βρίσκεται στην Βασιλική της Santa Maria Maggiore.
-Η Παναγία η Παρηγορήτισσα που βρίσκεται στο ναό της Αγίας Μαρίας της Νέας .
-Η Παναγία Συνήγορος που βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην Ρώμη.
-Η Παναγία του Αγίου Λουκά στην Μπολώνια.
-Η Παναγία η Παρηγορήτισσα του Τορίνου.
Απόψεις νεότερων ερευνητών΄
Η κυρία Αγνή Σαμολαδά στην εργασία της με θέμα «Ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγράφος της Παναγίας»(Α.Π.Θ.Φιλοσοφική σχολή –Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας –Τομέας Αρχαιολογίας 2006) σημειώνει συμπερασματικά τα εξής:
«To εικονογραφικό θέμα με τον Ευαγγελιστή καθισμένο, να ζωγραφίζει την εικόνα της Παναγίας μπροστά στο καβαλέτο του, συναντιέται για πρώτη φορά στη βυζαντινή τέχνη τον 11ο αιώνα, σε μια μικρογραφία στο χειρόγραφο του Πανεπιστημίου του Cambridge Mass, πολύ αργότερα δηλαδή από την πρώτη γραπτή μαρτυρία που έχουμε. Στη συνέχεια, η παράσταση αυτή εξελίχθηκε και γνώρισε ευρύτατη διάδοση σε Ανατολή και Δύση με τις παραλλαγές που ήδη έχουμε δει.
Δυστυχώς, κανένα άλλο στοιχείο δεν έχουμε προς το παρόν, για να μπορέσουμε να αποδείξουμε με βεβαιότητα την ισχύ της παράδοσης αυτής που θέλει το Λουκά ζωγράφο της εικόνας της Παναγίας. Αντιθέτως, μάλιστα, περισσότερες θα λέγαμε ότι είναι εκείνες οι ενδείξεις οι οποίες οδηγούν στη διάψευση αυτής τη παράδοσης και στην αναγωγή της στα επίπεδα του θρύλου.
Οι υποθέσεις βέβαια που έχουν διατυπωθεί είναι αρκετές, γεγονός καθόλου αξιοπερίεργο δεδομένης της γοητείας του θέματος. Αναφέρω ενδεικτικά ορισμένες από αυτές και έτσι θα τελειώσω, αφήνοντας τον αναγνώστη να προβληματιστεί.
Ο Λουκάς μνημονεύεται μέσα στο Ευαγγέλιο, εκ στόματος αποστόλου Παύλου, ως γιατρός, αλλά όχι και ως ζωγράφος. Επίσης, πριν από τον 4ο αιώνα δεν έχουμε απεικονίσεις ιερών προσώπων μέσα σε ναούς, αλλά μόνο συμβόλων, επιχείρημα που πολλοί χρησιμοποιούν για να αποδείξουν το ανέφικτο να έχει γίνει μια αγιογραφία στον 1ο αιώνα.
Οι απόψεις οι οποίες τάσσονται εναντίον της ισχύς της παράδοσης επικαλούνται τα παρακάτω επιχειρήματα:
1.Ο Λουκάς μνημονεύεται στα θεολογικά κείμενα και στο Ευαγγέλιο, εκ στόματος αποστόλου Παύλου, ως ιατρός και πουθενά ότι είχε ζωγραφικές ικανότητες. Πολύ πιστεύουν ότι εξαιτίας της γλαφυρότητας που παρουσίασε και περιέγραψε μέσα στο Ευαγγέλιό του τη μορφή και τη ζωή της Παναγίας, επειδή πράγματι είναι ο μόνος από τους τέσσερις Ευαγγελιστές από τον οποίο έχουμε τις περισσότερες και σημαντικότερες πληροφορίες για την Παναγία, που κυριολεκτικά την περιγράφει τόσο έντονα και δηλώνει ότι είναι γνώστης πολλών πληροφοριών για τη μορφή της, είναι σαν να ζωγραφίζει την φυσιογνωμία της. Είναι μια άποψη που υποστηρίζεται από μεγάλη μερίδα θεολόγων και μελετητών, και η οποία έχει μια επιστημονική θέση.
2.Ο ευαγγελιστής Λουκάς δεν μπορεί να ζωγράφισε καμιά εικόνα, γιατί δεν υπήρχαν αγιογράφοι τον καιρό των αποστόλων, αλλά παρουσιάστηκαν πολύ αργότερα, από τον 4ο αιώνα και μετά και ήταν κυρίως καλόγεροι. Αυτή η διάδοση προήλθε από μια μεταγενέστερη παράδοση και διαδόθηκε σκόπιμα από μοναχούς για να ενθαρρυνθεί η εικονολατρία, όμως δεν έχει καμιά απολύτως ιστορική βάση. Οι φερόμενες ως εικόνες του Λουκά, προφανώς ζωγραφίστηκαν από κάποιον αγιογράφο μοναχό τον 9ο αιώνα μ.Χ. που ονομαζόταν Λουκάς και ο λαός από λάθος ή σκόπιμα συνέδεσε τις εικόνες αυτές με το όνομα του ευαγγελιστή Λουκά.
3. Κάποιοι θεωρούν ακόμα ότι η κατασκευή, η χρήση και η προσκύνηση των εικόνων είναι αντίθετη με το Λόγο του Θεού και την αποστολική παράδοση. Παρουσιάσθηκε από τον 4ο αιώνα και μετά και προέρχεται από τις ειδωλολατρικές συνήθειες των ανθρώπων της εποχής εκείνης. Ο αληθινός χριστιανός δε πρέπει να βλέπει αντικείμενα όταν λατρεύει το Θεό, αλλά να του προσφέρει τη λατρεία που Αυτός θέλει. Και ο Θεός θέλει λατρεία πνευματική.
Υπάρχουν όμως και εκείνοι οι οποίοι καλοπροαίρετα πιστεύουν στην ορθότητα αυτής της παράδοσης και χρησιμοποιούν τα ακόλουθα επιχειρήματα:
1.Ο ευαγγελιστής Λουκάς είναι δυνατόν να φιλοτέχνησε τις εικόνες της Παναγίας Βρεφοκρατούσας που αποδίδονται σ’ αυτόν από την ισχυρή παράδοση κατ’ επιταγή των τότε ιεραποστολικών απαιτήσεων. Αυτός, ως συνοδός και συνεργάτης του αποστόλου Παύλου, ασφαλώς ερωτήθηκε πολλές φορές από τους διαφόρους νέους χριστιανούς για τα χαρακτηριστικά της μορφής και του παραστήματος του θεανθρώπου Ιησού Χριστού και της Θεοτόκου. Αυτός πρέπει να ήταν, για το Λουκά, ο ουσιαστικός λόγος κατασκευής των εν λόγω εικόνων. Η επιθυμία του δηλαδή να ανταποκριθεί στο τόσο φυσικό αίτημα όλων των χριστιανών. Όπως ήταν επόμενο, έγιναν ήδη από πολύ νωρίς πάρα πολλά αντίγραφα των εικόνων αυτών, τα οποία αποδόθηκαν και αυτά στον Λουκά, λόγω του ότι υπήρξε το πρότυπό τους.
2. Επειδή είναι δύσκολο ο Λουκάς να είχε γνωρίσει τη Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα, μάλλον πρόκειται για μια ευλαβή μητρική αξίωση της Θεοτόκου προς τον ευαγγελιστή. Ίσως πάλι η Θεοτόκος κατείχε αντίγραφο της εικόνας εκείνης του Πέρση ζωγράφου που συνόδευε τους Μάγους της Ανατολής, την οποία θα είχε φυλάξει και την οποία θα είχε θέσει στη διάθεση του Λουκά.
3.Πιθανόν να έχουν εκτελεστεί εικόνες από τον ευαγγελιστή Λουκά, με τη μορφή της Παναγίας, καθώς ακόμη και του Χριστού, διότι, όπως και ο ίδιος μαρτυρεί στην εισαγωγή του Ευαγγελίου του, σκοπός ήταν να γράψει πληροφορίες για τα γεγονότα που σχετίζονταν με την ζωή του Ιησού, των μαθητών Του και της Μητέρας Του, όπως στη συνέχεια έγραψε και για τις Πράξεις των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, του οποίου υπήρξε μαθητής.
4. Είναι εύλογο ο ίδιος ο «κράτιστος» Θεόφιλος, για τον οποίο ο Λουκάς έγραψε το Ευαγγέλιο και στη συνέχεια και τις Πράξεις των Αποστόλων, κατά παραγγελία να έλαβε την υποχρέωση να στείλει και δυο πορτρέτα εικόνων των ηρώων της πίστης που του γράφει, της Παναγίας και του Χριστού, για να έχει και οπτική εικόνα του πώς ήταν η Παναγία και ο Ιησούς που ευαγγελίζεται στο κείμενο του, ή ακόμα να τις έχει ως σύμβολο πίστης.
5. Κατά μια άλλη εκδοχή ο Θεόφιλος ανέθεσε την εικονογράφηση σε κάποιον επαγγελματία ζωγράφο που πολύ πιθανόν να είχε δει ή να είχε ακούσει περιγραφές για την Παναγία και τον Ιησού ή πάλι να περιέγραψε τα χαρακτηριστικά αυτός ο ίδιος ο Λουκάς και να παρίστατο την στιγμή της εκτέλεσης της ζωγραφικής για την πιστή απόδοση της μορφής και των χαρακτηριστικών της Παναγίας και του Ιησού.
…. Αναμφισβήτητο πάντως γεγονός αποτελεί ότι η παράδοση αυτή, που έχει ριζώσει βαθιά στην πολιτισμική ιστορία των ορθόδοξων Ελλήνων, είναι ακόμα ζωντανή μεταξύ των πιστών, έστω και αν οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς διατηρούν ορισμένες επιφυλάξεις σχετικά με την αλήθεια κάποιων αποδόσεων. Σε κάθε περίπτωση, μπορούμε να υιοθετήσουμε τα λόγια του ηγουμένου του 19ου αιώνα Κυρίλλου Καστανοφύλλη, ο οποίος έγραψε για την ιστορία της εικόνας που τιμάται στο μοναστήρι του Προυσού: «Αλλά τι πειράζει κι αν δεν είναι βέβαιο πως η Προυσιώτισσα είναι μία εικόνα από εκείνες του Αποστόλου; Μήπως μόνο σ’ εκείνες δόθηκε χάρη; Εμείς άλλωστε βλέπουμε τόσες άλλες, που δεν είναι του Ευαγγελιστή Λουκά, να θαυματουργούν. Κι αυτή λοιπόν, ακόμη κι αν είναι μία από εκείνες του Αποστόλου Λουκά, αυτό δεν μας πειράζει ούτε λιγοστεύει την πίστη και ευλάβειά μας σ’ Αυτήν».
Πηγές
1. Καζαμία-Τσέρνου, Λουκάς Μ. Καζαμία-Τσέρνου, Ο Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία, Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής τόμος 1, Θεσσαλονίκη 2001.
2.Καλοκύρης, Θεοτόκος Κ. Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την Εικονογραφία Ανατολής και Δύσεως, Θεσσαλονίκη 1972.
3.Ο ευαγγελιστής Λουκάς,ζωγράφος της Παναγίας. Αγνή Σαμολαδά Α.Π.Θ. Θεσ/νίκη 2006.
ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ 