Ο Άγιος Νικόδημος και η ομηρική απόδοση του Αναστάσιμου Ευαγγελίου

Του Πρωτοπρ. Νεκταρίου Μαρκάκη, Διδάκτορος Θεολογίας, Διευθυντής Στρατιωτικών Ιερέων ΓΕΣ

Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και Νάξιος, βρέθηκε στην νησίδα Σκυροπούλλα για περισσότερη άσκηση (1781-1782). Εκεί «ἀπό Σκυροπούλλης τῆς ἐρημονήσου» όπως γράφει σε επιστολή του στον εξάδελφό του επίσκοπο Ευρίπου Ιερόθεο, δεν είχε στη διάθεσή του βιβλία και άλλα βοηθήματα. Όμως δίχως βοήθεια βιβλίων, χωρίς να συμβουλεύεται κείμενα και γραπτά, έγραψε το υπέροχο σύγγραμμα «Συμβουλευτικόν εγχειρίδιον ήτοι περί φυλακής των πέντε αισθήσεων», το οποίο εκδόθηκε με την επιμέλεια του Ανθίμου Γαζή το έτος 1801 και χαρακτηρίζεται ως «θαυμάσιο πολυσέλιδο βιβλίο πλήρες σοφίας θείας και ανθρωπίνης». Έγραψε το «Συμβουλευτικόν» δίχως να συμβουλευθεί βιβλία. Για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου, αφού δεν είχε μαζί του άλλα βιβλία και συγγράμματα για βοηθήματα, από το νου του θυμόταν και χρησιμοποιούσε όλα τα κείμενα και τις παραπομπές τα οποία παρέθεσε. Ο Ίδιος χαριτολογώντας έγραφε στον Ιερόθεο, ότι θυμόταν τα κείμενα όπως τα μηρυκαστικά ζώα που λαμβάνουν την τροφή και την αναμασούν, έτσι χρησιμοποίησε όσα είχε αποθηκεύσει στο νου του, όπως έλεγε «τά ἐντυπωθέντα… τῷ ἀγράφῳ ἀβακίῳ τῆς ἐμῆς φαντασίας». Μέσα σε αυτό το βιβλίο, στη σελίδα 300, εντάσσει ένα κείμενο, την απόδοση στην ομηρική διάλεκτο του Ευαγγελίου της Κυριακής του Πάσχα στον Εσπερινό της Αγάπης, το οποίο τιτλοφορεί˙ «Εὐαγγέλιον τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης Κυριακῆς τοῦ Πάσχα Ἡρωϊκὸν, ἀναγινωσκόμενον ἐν αὐτῇ ὑπὸ τῶν βουλομένων. Ἤδη μεταποιηθὲν, εἰς δόξαν τοῦ ἀναστάντος Χριστοῦ».

       Έγραψε αυτό το Ευαγγέλιο ο άγιος Νικόδημος για να λέγεται στο Εσπερινό της Αγάπης την Κυριακή του Πάσχα μαζί με τα υπόλοιπα Ευαγγέλια διαφόρων γλωσσών και διαλέκτων. Το συνέθεσε από ομηρικές φράσεις της ομηρικής γλώσσας. Αξίζει να δούμε μερικά στιγμιότυπα από το ομηρικό Ευαγγέλιο, να κάνουμε αντιπαραβολή του κειμένου της Καινής Διαθήκης με το κείμενο του αγίου Νικοδήμου ώστε να διαπιστώσουμε την υπέροχη σύνθεση του Αγίου με ομηρικές φράσεις και λέξεις, τις εικόνες και τις ιδιομορφίες.

       Η ευαγγελική περικοπή παρουσιάζει αρχικά την ημέρα και την ώρα που λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα, «Οὔσης ὀψίας τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων», ήταν βραδάκι την πρώτης ημέρας της εβδομάδος, ήταν το εσπέρας, η δύση του ηλίου. Ο άγιος Νικόδημος με φιλολογική ευχέρεια και υπέροχη σύνθεση αποδίδει αυτήν την εσπερινή ώρα στην ομηρική διάλεκτο με την εξής περιγραφή: Όταν ο λαμπερός ήλιος ήλθε στη δύση του «ἠέλιος φαέθων ἐπὶ ἕσπερον ἦλθε» (φαέθων από το φάος, φωτεινό, φως) και σκοτείνιασαν οι δρόμοι επάνω στην γη που τρέφει τους ανθρώπους «καὶ σκιόωντο ἀγυιαί, ἐπὶ χθονὶ πολυβοτείρη», την πρώτη ημέρα της εβδομάδος «Ἤματι (Ἥμαρ, ημέρα) ἐν πρώτῳ», όταν ο Σωτήρ ηγέρθη, σηκώθηκε από το μνήμα, έκανε άλμα από τον τύμβο «ὅτε τύμβου ἆλτο Σαωτήρ». Με αυτή την εκτενή περιγραφή ο Άγιος παρουσιάζει το εσπέρας της Κυριακής του Πάσχα.

       Συνεχίζοντας την παρουσίαση στιγμιότυπων από το αναστάσιμο Ευαγγέλιο, στεκόμαστε στο σημείο όπου αναφέρεται ότι οι Μαθητές είχαν κλειστεί από τον φόβο που τους είχαν προκαλέσει οι Ιουδαίοι. Ο Άγιος το αποδίδει ως οι τρομαγμένοι Μαθητές από την αφρισμένη χολή, δηλαδή την κακία των Ιουδαίων «χόλον ἀφραίνοντα Ἰουδαίων τρομέοντες».

       Στη συνέχεια περιγράφει την εμφάνιση του Χριστού που στάθηκε ανάμεσα στους μαθητές και είπε «εἰρήνη ὑμῖν», ειρήνη σ’ εσάς. Ο Άγιος γράφει ότι ήρθε τότε ο βασιλιάς Χριστός «Ἤλυθε δὴ τότε Χριστὸς Ἄναξ», με τη θεϊκή Του παρουσία «θεοειδέϊ μορφῇ», στάθηκε στη μέση ολοφάνερος «Ἔστη δ᾿ ἐν μεσσάτῳ ἀναφανδόν», και τους μίλησε, τους απεύθυνε λόγο «καὶ φάτο μῦθον» (φράση συνηθισμένη στον Όμηρο), σας δίδω την αγαπημένη ειρήνη και την ποθητή ησυχία «Εἰρήνη ὑμῖν φίλη, ἡσυχίητ᾿ ἐρατεινή».

       Παρακάτω, την φράση του Χριστού που είπε: όπως με έστειλε ο Πατέρας και εγώ σας αποστέλω, ο Άγιος την αποδίδει: όπως εμένα έστειλε ο Πατέρας «Ὡς ἐμὲ πέμψε Πατήρ», ο Οποίος κατοικεί στους ορόφους του ουρανού «ὃς ὑπέρτατα δώματα ναίει», το ίδιο κι εγώ εσάς «δ᾿ ἐγὼ ὑμέας», στους δρόμους στέλνω της ευρύχωρης γης «εἰς χθόνα πέμπω εὐρυόδειαν». Ακολούθως ο Χριστός δίνει στους μαθητές του το Άγιον Πνεύμα, και ο Άγιος προσθέτει το χαρακτηρισμό ότι είναι το Άγιον Πνεύμα το φωτεινό που βρίσκεται σε υψηλό θρόνο «Πνεῦμα δέ χνυσθ᾿ ἅγιον φαεσίμβροτον, ὑψιθόωκον».

       Με θαυμαστή περιγραφή αποδίδει ο άγιος Νικόδημος το σημείο όπου λέει ο Χριστός στους Μαθητές του ότι, εάν συγχωρήσουν τις αμαρτίες των ανθρώπων, θα συγχωρεθούν, εάν τις δεσμεύσουν θα παραμείνουν δεσμευμένες, το: «ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται». Ο Άγιος αποδίδει: όποιων ανθρώπων τις ατασθαλίες συγχωρήσετε στη γη «Ὧν μὲν ἀτασθαλίας θνητῶν ἀφέητ᾿ ἐπὶ γαῖαν», σε αυτούς θα συγχωρεθούν και στον ουρανό που είναι γεμάτος αστέρια «Τοῖσιν ἦ που ἀφίενται ἐπ᾿ οὐρανὸν ἀστερόεντα». Όμως τα κακά λόγια που θα δεσμεύσετε των υπερφίαλων «Ὧν δ᾿ ἀρ᾿ ἐπεσβολίας ὑπερφιάλων κρατέητε», θα κρατούνται δυνατά όπως τα πόδια με τα δεσμά της αλυσίδας «Τοῖσιν ἀλυκτοπέδης κεῖναι σθεναρῶς κρατέονται».

       Στη συνέχεια περιγράφεται η απουσία του Θωμά από την σύναξη των μαθητών. Ο Θωμάς δεν ήταν με τους άλλους μύστες στο υπερώο, στον ίδιο όροφο «Οὐχ ἅμα τοῖς ἄλλοις μύσταις πρίν ὁμώροφος ἔσκε» δεν ήταν ομόροφος.

       Τέλος και αφού έχει διαμειφθεί ο διάλογος του Θωμά με τους άλλους μαθητές που του είπαν ότι είδαν τον Κύριο, ο Θωμάς δηλώνει ότι εάν δεν δει τον Χριστό και δεν αγγίξει τα σημάδια του πάθους δεν θα πιστέψει στα λόγια τους. Ο άγιος Νικόδημος βάζει τον Θωμά να χρησιμοποιεί για τον Χριστό το επίθετο «Ηλοτορήτης», δηλαδή ο τρυπημένος από τους ήλους, τα καρφιά. Τη φράση του Θωμά «οὐ μὴ πιστεύσω», ο Άγιος την αποδίδει με την χαρακτηριστική εικόνα, να απαντά ο Θωμάς στους άλλους μαθητές, ότι εάν δεν δω τον Χριστό και δεν βάλω με ευκολία το χέρι μου στο άνοιγμα της πλευράς «Χεῖρα τ᾿ ἐμὴν εἴσω πλευρῆς οἱ ῥεῖα βαλοίμην», ποτέ δεν θα συμφωνήσω στα δικά σας λόγια με το να κάνω νεύμα ότι συμφωνώ, με το να κουνήσω καταφατικά το κεφάλι μου «Οὔ ποτε ὑμετέροισι λόγοις κεφαλῇ κατανεύσω».

Μετά τα όσα παραθέσαμε από το ομηρικό κείμενο του αγίου Νικοδήμου, είναι εμφανές ότι ο άγιος Νικόδημος με το φιλολογικό του χάρισμα και γνωρίζοντας απταίστως την ομηρική διάλεκτο, συνέθεσε ένα υπέροχο κείμενο το οποίο αποδίδει το αναστάσιμο Ευαγγέλιο της Κυριακής του Πάσχα στον Εσπερινό της Αγάπης με ιδιαίτερο και υπέροχο τρόπο.

ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΚΕΙΜΕΝΟ	ΟΜΗΡΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Καὶ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι ἡμᾶς τῆς ἀκροάσεως τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου, Κύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν ἱκετεύσωμεν. Σοφία. Ὀρθοί. Ἀκούσωμεν τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου. Εἰρήνη πᾶσι. Ἐκ τοῦ κατὰ Ἰωάννην ἁγίου Εὐαγγελίου, τὸ Ἀνάγνωσμα. Πρόσχωμεν.	῎Οφρα κε νωιτέροισιν ἐν οὔασι πάγχυ βάλωμεν, Θέσφατον, ἱμερόεσσαν, ἁγνήν, Εὐάγγελον ὄππα, Μειλίξωμεν ῎Ανακτα Θεόν, μέγαν, οὐρανίωνα. ᾿Ιθυγενείς· Σοφίη. Εὐαγγελίοιο κλύωμεν. Εἰρήνη χαρίεσσ᾿ ἐπ᾿ ἀπείρονα δῆμον ἐσεῖται. ᾿Εκ δ᾿ ἀρ᾿ ᾿Ιωάνοιο, τόδ᾿ ἔστι βροντογόνοιο. ᾿Αλλ᾿ ἄγετ᾿ ἀτρεμέσι χρησμούς λεύσωμεν ὀπωπαῖς.