Πριν πολλά χρόνια, θα ήταν κοντά στο έτος 1985, ένα κυριακάτικο πρωινό πηγαίνοντας εκκλησία με το αυτοκίνητό μου στον Άγιο Κασσιανό, μια εκκλησία που είναι δίπλα στο δικό μας φυλάκιο, και λίγα μέτρα από το φυλάκιο των Τούρκων, είδα μια μαυροφορεμένη γιαγιά με την παραδοσιακή μαντήλα, να αργοσέρνει τα βήματά της στην άκρη του δρόμου.
Τέτοια ώρα σκέφτηκα η γιαγιά θα πηγαίνει εκκλησία, σταμάτησα και τη ρώτησα αν θέλει να την πάρω εκκλησία. Με ευχαρίστησε και με ρώτησε αν την ξέρω. ‘’Με ξέρεις;’’, με ρώτησε. ‘’Όχι γιαγιά’’ της είπα, ‘’απλά σκέφτηκα ότι τέτοια ώρα Κυριακή μέρα, στην εκκλησία θα πηγαίνεις’’. ‘’Νόμισα’’, μου είπε πως με ξέρεις από τον γιο μου’’. Στην ερώτηση ‘’ποιος είναι ο γιος σου’’, έμαθα πως είναι η μητέρα του ήρωα του εθνικοαπελευθερωτικού και ενωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ Ιάκωβου Πατάτσου που απαγχονίσθηκε από τους Άγγλους.
Το μόνο κατόρθωμα που βρήκε να μου πει με μεγάλη απλότητα, ήταν η αγάπη του γιου της για την Εκκλησία. ‘’Αγαπούσε πολύ την Εκκλησία ο Ιάκωβος γιε μου. Κάθε Κυριακή πήγαινε στην εκκλησία. Κοινωνούσε κάθε Κυριακή’’. Δεν μου είπε τίποτα άλλο. Αυτός ήταν ο Ιάκωβος που δεν λυπήθηκε καθόλου να δώσει και τη ζωή του για την πατρίδα του. Ο Ιάκωβος Πατάτσος ήταν από τους πρώτους ήρωες που οδηγήθηκαν στην αγχόνη.
Η ερώτηση που έκανε η ήρωας αυτός στον ιερέα των φυλακών, μετά που εξομολογήθηκε και κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων, ήταν η εξής : ‘’Όταν μας παίρνουν (στην αγχόνη) τι να ψάλλομε;’’. Αυτή η ερώτηση δεν αφήνει περιθώρια άλλων εξηγήσεων. Οδηγούμενος στην αγχόνη έψαλλε τον εθνικό ύμνο, το ‘’Τη Υπερμάχω’’ και κατόπιν το ‘’Έκστηθι φρίττων ουρανέ’’ και το ‘’Ότε εκ του ξύλου σε νεκρόν’’.
Στη μητέρα του έγραφε μεταξύ άλλων τις τελευταίες του στιγμές από τις κεντρικές φυλακές τα εξής : ‘’Η χαρά μου είναι μεγάλη γιατί σύντομα αι δοκιμασίαι και αι θλίψεις θα σβήσουν και τότε θα μείνη ο «ο καρπός του Πνεύματος». Σε φίλο του έγραφε τα ακόλουθα πριν την εκτέλεση : ‘’Ο Θεός με κάνει να χαίρω. Η συναίσθησις ότι σύντομα η ψυχή μου θα φτερουγίζει γύρω από τον θρόνο Του, με κάνει να χαίρω. Ο Θεός με αγαπά γι’ αυτό θα με πάρει κοντά του. Σε ευχαριστώ για το θάρρος που μου δίδεις’’.
Παρόμοιες επιστολές έχουν γραφεί και από άλλους συναγωνιστές του. Αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο, αν προσμετρήσει κανείς και το γεγονός ότι πολλοί νέοι της ΕΟΚΑ είχαν στρατολογηθεί από συλλόγους των διαφόρων χωριών, τους γνωστούς έως σήμερα Θ.Ο.Ι. (Θρησκευτικά Ορθόδοξα Ιδρύματα).
Δεν είναι εύκολο να θυσιαστεί κανείς για τον άλλο. Ο ήρωας Γρηγόρης Αυξεντίου για παράδειγμα, έδειχνε ότι ήταν άνθρωπος της θυσίας και της προσφοράς. Μια χρονιά που του έστειλε η μητέρα του παστά κρέατα στην Αμμόχωστο όπου έμενε, τα χάρισε όλα σε κάποιο τυφλό. Μια άλλη φορά που κυνήγησε στο βουνό που ήταν το κρυσφήγετό του μπεκάτσες, τις έψησε και τις έβαλε όλες να τις φάνε τα παλληκάρια του, χωρίς τίποτε να φάει αυτός.
Χαρακτηριστική ήταν και η περίπτωση του ήρωα Κυριάκου Μάτση, ο οποίος αντέταξε στον Άγγλο κυβερνήτη όταν του πρόσφερε εκατομμύρια για να προδώσει, εκείνο το ηρωικό ‘’ου περί χρημάτων των αγώνα ποιούμεθα, αλλά περί αρετής’’.
Άλλος αγωνιστής της ΕΟΚΑ μια χρονιά που έτυχε να πάρει αρκετά έσοδα από τη γεωργική του παραγωγή, διέθεσε ένα μεγάλο μέρος αυτής και αγόρασε σε πολλούς από τους συγχωριανούς του την Καινή Διαθήκη και ναύλωνε τις Κυριακές λεωφορείο για να έρχονται στην εκκλησία της Παναγίας της Φανερωμένης στη Λευκωσία για εξομολόγηση όσοι συγχωριανοί του ήθελαν να εξομολογηθούν.
Ο ήρωας Μάρκος Δράκος άφηνε τη ομάδα του στην οποία ήταν αρχηγός και πήγαινε όταν μπορούσε κάπως μακριά από το κρυσφήγετό του για να προσευχηθεί κάτω από ένα δένδρο και να διαβάσει την Αγία Γραφή. Αν διαβάσει κανείς επιστολές αγωνιστών που εκρατούντο στις κεντρικές φυλακές, θα διαπιστώσει τη βαθιά τους πίστη. Ο αγώνας αυτός των Ελλήνων της Κύπρου για ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα ήταν αλλιώς.
Η Κυριακή της Ορθοδοξίας δεν έκλεισε. Συνεχίζεται και τη Β΄ Κυριακή των Νηστειών, με τη μνήμη του μεγάλου αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Ο άγιος Γρηγόριος έζησε τον 14ο αι. και υπήρξε ένας από τους σοφότερους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Όλη του η ζωή υπήρξε ένας μεγάλος αγώνας για την ορθή διδασκαλία της Εκκλησίας και ιδιαίτερα για το μεγάλο κεφάλαιο της θεολογίας μας που αφορά την ομοίωση του ανθρώπου με τον Θεό και την τελική ένωση μαζί του (θέωση).
Ο άγιος Γρηγόριος καταπολέμησε την αιρετική διδασκαλία της δυτικής χριστιανοσύνης, η οποία με το ορθολογιστικό-σχολαστικιστικό πνεύμα της αποφαινόταν, ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμμιά πραγματική-οντολογική ένωση με τον Θεό, επειδή η ουσία του είναι αμέθεκτη και απρόσιτη (απλησίαστη). Οι απόψεις αυτές εκφράζονταν κυρίως από τον μοναχό Βαρλαάμ της Καλαβρίας (Κάτω Ιταλίας), που υπό την επίδραση της λατινικής θεολογίας έλεγε, ότι ο μόνος τρόπος να γνωρίσουμε τον Θεό είναι η λογική.
Στη θέση αυτή η ορθόδοξη θεολογία αντιπαραθέτει την πνευματική εμπειρία, τη βιωματική γνώση που αποκτάται με την κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη, την οποία ακολουθεί ο φωτισμός του Αγίου Πνεύματος και στη συνέχεια η θεοπτία, η θέα δηλαδή του Θεού. Η θεοπτική εμπειρία δεν είναι θέα και ένωση με την απροσπέλαστη ουσία του Θεού, αλλά με τις θείες και άκτιστες (άυλες) ενέργειες που εκπέμπονται με φυσικό τρόπο από τη θεία ουσία (όπως οι ακτίνες από τον ήλιο). Στον Θεό δηλαδή ενυπάρχουν εκ φύσεως δύο πράγματα: Η αμέθεκτη ουσία του και οι μεθεκτές ενέργειες (αυτό που ονομάζουμε Θεία Χάρη και έρχεται σε επαφή και άμεση μετοχή με τη δική μας φύση).
Η ένωση αυτή με απόλυτο τρόπο έγινε για πρώτη φορά στο πρόσωπο του Χριστού. Με την ενσάρκωσή του ο Υιός και Λόγος του Θεού φανέρωσε ακριβώς πώς είναι ο τέλειος άνθρωπος, που από το «κατ’ εικόνα» φτάνει στο «καθ’ ομοίωσιν» Θεού. Στο πρόσωπο του Χριστού αποτυπώνονται η αρχή και το τέλος της ανθρώπινης φύσης, φαίνεται καθαρά ποιος είναι ο αυθεντικός άνθρωπος και ποιος είναι ο προορισμός του. Ο Χριστός έδειξε ότι η ένωση του ανθρώπου με τον Θεό είναι απολύτως εφικτή. Επειδή ο άνθρωπος κατασκευάστηκε με πρότυπο τον Χριστό. Ο Χριστός με τις δύο φύσεις του, θεία και ανθρώπινη, είναι το ακριβές αρχέτυπο του ανθρώπου.
Κατά τον άγιο Γρηγόριο, ο άνθρωπος δημιουργήθηκε απ’ αρχής για τον Χριστό. Πλάστηκε «κατ’ εικόνα» Θεού, «ίνα δυνηθή ποτε χωρήσαι το αρχέτυπον».
Έχει φυσική εκ της κατασκευής του τάση και σκοπό την ομοίωσή του και ένωση με τον Χριστό.
Η Ορθόδοξη Ιεραποστολή στην Ινδονησία έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια ξεκινώντας από το μηδέν με ιλιγγιώδη ταχύτητα και έδρα της την πρωτεύουσα Μεντάν της Σουμάτρας.
Πρόκειται για ένα επίτευγμα σημαντικών έργων, στο οποίο συμβάλλουν δύο βασικοί παράγοντες:
•Ο πρώτος είναι η αποτελεσματική ηθική και υλική στήριξη εκ μέρους των Ελλήνων φίλων της Ιεραποστολής
•και ο δεύτερος η μεθοδικότητα, η αξιοπιστία και οι εξέχουσες ικανότητες του Ιεραποστόλου π. Χρυσοστόμου Manalu, με σύμμαχό του αντάξιο τη σύζυγό του κ. Ελισάβετ Kumesaki. Αμφότεροι έκαναν μεταπτυχιακές σπουδές στην Ορθόδοξη Θεολογία στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης.
«Βέβαια, όλα αυτά, για να επιτευχθούν, προϋποθέτουν ένα τιτάνιο αγώνα και συνεχή επαγρύπνηση για τη διατήρηση, ομαλή λειτουργία και μελλοντική προοπτική των έργων. Πίσω όμως από αυτό το δημιουργικό αποτέλεσμα, διαφαίνεται ότι μέσα από τα βάθη της ψυχής του Ιεραποστόλου αναδυόταν σταδιακά το Όραμα. Ένα όραμα για το Ασύλληπτο, το Μεγάλο, το Ιδεώδες, που μόνο με τη συγκατάβαση του Ουρανού προς τη γη μπορεί να γίνει αληθινό και στερεό». ( Κατερίνα Αλεξάνδρου-Χειρουργός Οφθαλμίατρος)
Σημαντικό γεγονός για την ιστορία της Ορθόδοξης Ιεραποστολής στην Σουμάτρα ήταν η κοίμηση του π.Χρυσοστόμου Manalu στις 18 Φεβρουαρίου 2024. Στις 28 Μαρτίου συμπληρώνονται 40 μέρες από την προς Κύριο εκδημία του μακαριστoύ ιεραποστόλου.
Με αφορμή το 40νθήμερο μνημόσυνό του δημοσιεύουμε αποσπάσματα από το ιεραποστολικό ημερολόγιό του, που γράφτηκε από τον γράφοντα, ως ελάχιστο φόρο τιμής στο τεράστιο ιεραποστολικό του έργο.
Το ιεραποστολικό ημερολόγιο του π.Χρυσοστόμου Manalu
Το ημερολόγιο δημιουργήθηκε με βάση αποσπάσματα ομιλιών και επιστολών του π.Χρυσοστόμου στον γράφοντα και στους ιεραποστολικούς συλλόγους που βοηθούσαν οικονομικά το ιεραποστολικό έργο στην Σουμάτρα. Σημειώνουμε ότι βασικός οικονομικός χορηγός του ιεραποστολικού έργου ήταν η Αδελφότητα Εξωτερικής Ιεραποστολής Θεσσαλονίκης.
Θέματα του ημερολογίου
Πώς έγινα ορθόδοξος
Ο ερχομός μου στην Ελλάδα
Πώς άρχισα την Ορθόδοξη Ιεραποστολή στη Σουμάτρα.
Οι Ενορίες και ορθόδοξες κοινότητες στη Σουμάτρα
Η Θεολογική σχολή του Αποστόλου Παύλου και τα προβλήματά της.
H κλινική Θεοτόκος και η μονή της κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Η Ορθόδοξη ιεραποστολή στο νησί Νίας
Η Ορθόδοξη ιεραποστολή στο Τιμόρ
Μεταφράσεις και εκτυπώσεις κατηχητικών και λειτουργικών βιβλίων στην Ινδονησιακή γλώσσα.
Η περίοδος της πανδημίας του covid -19 και τα προβλήματα που δημιούργησε.
Από το ημερολόγιο δημοσιεύουμε αποσπάσματα που αφορούν τη χρονική περίοδο 2009-2023.
————————————————————-
Πώς έγινα Ορθόδοξος. Ο πρώτος Ορθόδοξος Ιεραπόστολος στην Ινδονησία είναι ο π.Δανιήλ Bambang. Oταν ήμουν φοιτητής της Θεολογικής Σχολής στην Ινδονησία, άκουσα για πρώτη φορά για την Ορθόδοξη Εκκλησία στην Εκκλησιαστική Ιστορία. Συμφοιτητής μου ήταν ο μικρός αδελφός του π.Δανιήλ, ο Cahyo Wicaksoon ( σήμερα είναι ορθόδοξος ιερέας στην πόλη Mojokerto). Δια μέσου αυτού γνώρισα τον π.Δανιήλ και για πέντε χρόνια μάθαινα για την Ορθοδοξία. Στη διάρκεια της κατηχήσεώς μου στην Ορθοδοξία, διακονούσα ως πάστορας των Προτεσταντών.Τελικά μαζί με τη σύζυγό μου αποφασίσαμε να εισέλθουμε στην αγκαλιά της Ορθόδοξης Εκκλησίας, γιατί εκεί βρήκαμε την αλήθεια. Έτσι στα μέσα του 1989 βαπτιστήκαμε Ορθόδοξοι. Άφησα τους προτεστάντες και αρχίσαμε με τη συζυγό μου Ελισσάβετ την Ορθόδοξη Ιεραποστολή στο Σόλο της Ιάβας. Με ευλογία του π.Δανιήλ κάναμε αίτηση στην κυβέρνηση, για να γραφτεί η δραστηριότητα της Ιεραποστολής αυτής.
Ο ερχομός μου στην Ελλάδα.
Το 1991 επισκέφτηκαν την Ινδονησία ο Μητροπολίτης Νέας Ζηλανδίας κ.κ.Διονύσιος μαζί με τον Αρχιμανδρίτη (τότε) Σωτήριο Τράμπα (πρώην Μητροπολίτη Κορέας και αργότερα Μητροπολίτη Πισιδίας) και μας μίλησαν για το μέλλον της Ιεραποστολής στην Ινδονησία. Μας προέτρεψαν και μας έδωσαν ευλογία να σπουδάσουμε στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ. Ήρθαμε έτσι στην Ελλάδα και κάναμε μεταπτυχιακές σπουδές. Η Ελισσάβετ έκανε διπλωματική εργασία με την επίβλεψη του π.Θεοδώρου Ζήση και εγώ με τον καθηγητή κ.Ιωάννη Φουντούλη. Στη διάρκεια των σπουδών μου και συγκεκριμένα στις 1η Οκτωβρίου 1994 χειροτονήθηκα διάκονος και την επομένη 2 Οκτωβρίου 1994 χειροτονήθηκα πρεσβύτερος από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Άρτας κ.κ.Ιγνάτιο Δ, με την πνευματική συμμαρτυρία του π.Γρηγορίου Χαραλαμπίδη. Στη Θεσσαλονίκη έμεινα συνολικά πέντε χρόνια.
Πώς άρχισε η Ορθόδοξη Ιεραποστολή στην Σουμάτρα. Από το 1995-1998 διακονούσα στη Μητρόπολη Νέας Ζηλανδίας. Στο τέλος του Ιανουαρίου 1998 ήρθαμε οικογενειακά στο Μedan της Σουμάτρας. Στην αρχή για δύο εβδομάδες μείναμε σε ξενοδοχείο και στη συνέχεια νοικιάσαμε ένα σπίτι που έγινε το κέντρο της Ιεραποστολής. Στο σπίτι αυτό ένα δωμάτιο το είχαμε μετατρέψει σε παρεκκλήσιο και κάθε Κυριακή και τις μεγάλες γιορτές τελούσαμε τη Θεία Λειτουργία. Η πρεσβυτέρα Ελισσάβετ και τα παιδιά μας Σωτηρούλα και Γιαννάκης ήταν τα πρώτα μέλη της Ορθόδοξης κοινότητας στην πόλη Medan. Κάθε Τετάρτη και Παρασκευή ψάλλαμε την Παράκληση στην Παναγία και της ζητούσαμε τη βοήθειά της για το πώς θα αρχίσουμε την Ιεραποστολή στη μεγάλη αυτή πόλη. Το πρόγραμμά μας αυτό συνεχίστηκε μέχρι τον Μάιο του 1998. Ζώντας στην περιοχή διαπιστώσαμε τη φτώχεια και την ανεργία που υπήρχε, επειδή από το 1997 η οικονομική κατάσταση της Ινδονησίας είχε χειροτερέψει πολύ. Γνωρίσαμε πολλές οικογένειες, όπου τα παιδιά τους σταματούσαν τις σπουδές τους , επειδή δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα. Αυτή την τραγική κατάσταση την είδαμε σαν ευκαιρία για να αρχίσουμε την Ιεραποστολή.
Νοικιάσαμε ένα μεγαλύτερο σπίτι και μαζέψαμε εκεί φτωχά παιδιά και τους εξασφαλίσαμε φαγητό και ρουχισμό και τα στέλναμε σχολείο με δικά μας έξοδα. Η μόνη υποχρέωση των παιδιών αυτών ήταν να παρακολουθούν τις ακολουθίες απόδειπνο, όρθρο και εσπερινό. Προηγουμένως είχαμε ζητήσει και την άδεια των γονιών τους. Στην αρχή μαζεύτηκαν στο σπίτι της Ιεραποστολής 25 φτωχά παιδιά. Οι γονείς τους τα επισκέπτονταν σε πολύ αραιά χρονικά διαστήματα και μένανε ένα βράδυ μαζί μας. Στις συζητήσεις που είχαμε μιλούσαμε και για την Ορθοδοξία και έτσι μερικοί απ’ αυτούς με τα παιδιά τους έγιναν Ορθόδοξοι. Το οικοτροφείο αυτό μέγάλωνε κάθε χρόνο. Λέγεται ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, προς τιμή του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου Θεσσαλονίκης, (όπου ζήσαμε πέντε χρόνια) και είναι αναγνωρισμένο από το Social Department. Σήμερα στο οικοτροφείο μένουν 21 φτωχά παιδιά.
(Απόσπασμα από ομιλία του π.Χρυσοστόμου σε Ιερατική Σύναξη στην Ιερά Μητρόπολη Άρτας τον Φεβρουάριο 2009)
Ένα θεολογικό λατρευτικό ζήτημα που συντάραξε τη ζωή της βυζαντινής αυτοκρατορίας ολόκληρο τον 8ο και τις αρχές του 9ου μ.Χ. αιώνα. Είναι η διαμάχη που ξέσπασε ανάμεσα σε δυο παρατάξεις: τους εικονοφίλους (οπαδούς της λατρείας των εικόνων) και τους εικονομάχους (διώκτες της λατρείας των εικόνων).
Η διαμάχη ξεκίνησε από την αντίδραση εναντίον της θρησκοληψίας και των υπερβολών στη λατρεία των αγίων λειψάνων και εικόνων. Στα χρόνια αυτά έχουμε μεγάλη έξαρση του μοναχισμού. Χιλιάδες νέοι άνθρωποι κατέφυγαν στα μοναστήρια για να αποφύγουν τη στράτευση ή τις άλλες κοινωνικές υποχρεώσεις. Για να ζήσουν, πολλοί απ’ αυτούς εκμεταλλεύονταν την αμάθεια του κόσμου με την πώληση λειψάνων αγίων ή χρώματος από θαυματουργές εικόνες για θεραπευτικούς σκοπούς κ.λπ.
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Τα αίτια της εικονομαχίας είναι κυρίως θεολογικά, αλλά έχουν και πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο. Ειδικότερα:
1. Τον 8ο μ.Χ. αιώνα εδραιώνεται στην Ανατολή το Ισλάμ, ενώ ο Χριστιανισμός δέχεται ακόμη επιρροές από τον Ιουδαϊσμό. Οι θρησκείες αυτές αρνούνται την απεικόνιση του Θεού, αλλά και όλων των θρησκευτικών προσωπικοτήτων. Οι ανεικονικές αυτές αντιλήψεις επηρέασαν πολλούς πιστούς και βρήκαν γόνιμο έδαφος σε αιρετικές κοινότητες, όπως των Νεστοριανών και των Παυλικιανών. Γενικότερα, στην Μικρά Ασία υπήρχε μια τάση απόρριψης των εικόνων.
2. Το ανεικονικό πνεύμα του Ισλαμισμού και οι αντιλήψεις της Ανατολής επηρέασαν τη δυναστεία των Ισαύρων που καταγόταν από τη Συρία. Ο Λέων Γ’ ο Ίσαυρος και ο γιος του Κωνσταντίνος ο Ε’, όταν έγιναν αυτοκράτορες, προσπάθησαν να επιβάλλουν στους πιστούς τις εικονομαχικές τους απόψεις.
3. Η επιθυμία των Ισαύρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναχών.
4. Η λανθασμένη ιδέα που είχαν οι εικονομάχοι ότι οι επιτυχίες των εχθρών του Βυζαντίου, προέρχονταν από τη δίκαιη οργή του Θεού για ότι συνέβαινε στο χώρο της λατρείας.
5. Στη διένεξη αυτή συνέβαλαν πολλοί αφελείς και χωρίς θεολογική παιδεία μοναχοί και λαϊκοί, που προέρχονταν από τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα της κοινωνίας. Με τις υπερβολές και τις δεισιδαιμονίες τους σχετικά με τις εικόνες διαμόρφωσαν ένα κλίμα εικονολατρίας με ειδωλολατρικές εκδηλώσεις. Κατέληξαν να λατρεύουν το ξύλο, το χρώμα και το υλικό της εικόνας, τα οποία θεωρούσαν φορείς της θείας χάριτος και μέσον αγιασμού των πιστών.
6. Οι αντιλήψεις αυτές, αλλά και η δυσαρέσκεια για την αυστηρή οικονομική και κοινωνική πολιτική των Ισαύρων οδήγησε τις λαϊκές και οικονομικά ασθενείς κοινωνικές ομάδες με αφορμή τις εικονομαχικές θέσεις αυτής της δυναστείας, να αντιδράσουν δυναμικά στις μεταρρυθμίσεις τους.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Στη διάρκεια των αιώνων η λατρεία των ιερών εικόνων διαδόθηκε ευρέως στο Βυζαντινό κράτος, ιδίως στην μετά τον Ιουστινιανό A’, και αποτέλεσε σημαντική έκφανση της ευσέβειας των Βυζαντινών. Από την άλλη μεριά, δεν έλειψαν και μέσα στην ίδια την Εκκλησία εικονομαχικές τάσεις, ιδιαίτερα ισχυρές στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, όπου υπήρχαν σημαντικά υπολείμματα των Μονοφυσιτών και κέρδιζε συνεχώς έδαφος ο Παυλικιανισμός, αίρεση εχθρική προς κάθε μορφή εκκλησιαστικής λατρείας. Επίσης, η επαφή με τον αραβικό κόσμο και οι ιδέες που εκπορεύοταν απ’ αυτόν επί του θέματος επιτάχυναν τις εξελίξεις.
Τον 8ο αιώνα άρχισε να συζητείται έντονα το θεολογικό ερώτημα αν είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας η λατρεία των εικόνων. Είναι αλήθεια ότι με την πάροδο του χρόνου δεισιδαίμονες προλήψεις συνδέθηκαν με την προσκύνηση των εικόνων. Πιστοί των λαϊκότερων κυρίως στρωμάτων και μοναχοί αφελείς και απαίδευτοι απέδιδαν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στην προστατευτική δύναμη όχι πια του εικονιζόμενου προσώπου, αλλά του ίδιου του αντικειμένου, της φορητής εικόνας, τελώντας παράλογες πράξεις, που θύμιζαν ειδωλολατρία. Έτσι κατά τη βάπτιση έφερναν την εικόνα στη θέση του αναδόχου, έπαιρναν από το χρώμα της ξύσμα, το όποιο αναμίγνυαν στη θεία μετάληψη ή το μεταχειρίζονταν για θεραπευτικούς σκοπούς.
Ο Λέων, ο οποίος καταγόταν από την Συρία και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ είχαν επηρεαστεί από τις ανεικονικές (αντίθετες στη λατρεία των εικόνων) αντιλήψεις της ιουδαϊκής και της ισλαμικής θρησκείας και για αυτό απέρριπταν τη λατρεία των εικόνων ως εκδήλωση ειδωλολατρική.
Οι ανεικονικές αντιλήψεις ήταν πολύ διαδεδομένες στους αγρότες της γειτονικής με το Ισλάμ Μικράς Ασίας. Οι Ίσαυροι είχαν κάθε λόγο να ευνοήσουν τους πληθυσμούς αυτούς, από τους οποίους επανδρώνονταν οι θεματικοί στρατοί και σήκωναν το κύριο βάρος της άμυνας κατά των Αράβων. Έκανε λοιπόν την εμφάνισή της μια εικονομαχική κίνηση στη Μικρά Ασία, όπου σχηματίσθηκε ένα ισχυρό κόμμα με επικεφαλής ανώτερους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους της περιοχής, όπως ήταν ο μητροπολίτης Κλαυδιουπόλεως Θωμάς και ο επίσκοπος Νακωλείας Κωνσταντίνος, ο πραγματικός πνευματικός υποκινητής της βυζαντινής εικονομαχίας, τον όποιο οι ορθόδοξοι Βυζαντινοί ονόμασαν «αιρεσιάρχη» .Τα μοναστήρια εκείνη την εποχή πλήθαιναν διαρκώς. Είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες από δωρεές και καθώς ήταν απαλλαγμένα από φόρους ζημίωναν την οικονομία της αυτοκρατορίας. Ο αριθμός των μοναχών γινόταν όλο και μεγαλύτερος και η επιρροή τους πάνω στις λαϊκές τάξεις στεκόταν εμπόδιο σε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια του κρατους
ΟΙ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Η εικονομαχία αρχίζει ουσιαστικά το 726 μ.Χ. και τελειώνει το 843 μ.Χ. Παρουσιάζει δυο φάσεις: α’ φάση 726 – 787 μ.Χ. και β’ φάση 815 – 843 μ.Χ.
Α’ φάση (726 – 787 μ.Χ.)
Περίοδος Λέοντος Γ’: Η α’ φάση ξεκίνησε με την εχθρική στάση του Λέοντος του Γ’ εναντίον της λατρείας των εικόνων το 726, έπειτα από παρότρυνση των εικονομάχων επισκόπων της Μικράς Ασίας. Αφορμή στάθηκε ένας ισχυρός καταστροφικός σεισμός που έγινε την ίδια χρονιά και είχε επίκεντρο τον θαλάσσιο χώρο μεταξύ Θήρας και Θηρασιάς. Ο σεισμός ερμηνεύτηκε ως εκδήλωση της θείας οργής εναντίον της λατρείας των εικόνων. Ο Λέων διέταξε έναν αξιωματικό του να απομακρύνει την εικόνα του Χριστού, που ήταν αναρτημένη στη Χαλκή πύλη των ανακτόρων, και να αναρτήσει στη θέση της τον «τρισόλβιο τύπο του σταυρού» καθώς και εγχάρακτο εξάστιχο επίγραμμα. Προκλήθηκε έκρηξη της λαϊκής οργής και το εξαγριωμένο πλήθος σκότωσε τον αυτοκρατορικό απεσταλμένο επί τόπου. ὁ Λέων προσπάθησε νά κινηθῆ μέ κάποια μετριοπάθεια: Ἔδωσε ἐντολή νά τοποθετηθοῦν οἱ εἰκόνες σέ ὑψηλά σημεῖα ὥστε νά μή μποροῦν νά τίς προσκυνοῦν οἱ πιστοί.
Σοβαρότερη ήταν η αντίδραση που προκλήθηκε στον ελλαδικό χώρο, εξαιτίας της εικονομαχικής συμπεριφοράς του αυτοκράτορα. Ο διοικητής του θέματος των Ελλαδικών Αγαλλιανός, που ανακήρυξε αυτοκράτορα κάποιον Κοσμά, με το στόλο του Ελλαδικού θέματος καθώς και των Κυκλάδων εκστράτευσε εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Εκδηλώθηκε έτσι από την αρχή η εικονόφιλη διάθεση των ευρωπαϊκών επαρχιών της αυτοκρατορίας, που διήρκεσε καθ’ όλη τη διάρκεια της Εικονομαχίας. Στις 18 Απριλίου 727 μ.Χ. τα ελλαδικά πλοία κατέπλευσαν μπροστά στη Βασιλεύουσα, όπου όμως η χρήση του υγρού πυρός έδωσε την άνετη νίκη στον αυτοκράτορα. Κάηκαν πολλά ελλαδικά και κυκλαδικά σκάφη και πολλοί άνδρες τους πνίγηκαν. Ο Αγαλλιανός έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Ο αυτοκράτορας πέτυχε βέβαια να καταστείλει γρήγορα την επανάσταση, όμως η εξέγερση μιας ολόκληρης επαρχίας ήταν μια πρώτη σοβαρή προειδοποίηση.
Η εικονομαχική πολιτική του Λέοντος Γ’ προσέκρουσε στο κοινό αίσθημα, ιδίως του λαού της πρωτεύουσας και του πληθυσμού των ευρωπαϊκών επαρχιών. Για να ενισχύσει τη θέση του ο Λέων επιδίωξε να κερδίσει τη συμπαράσταση του πάπα της Ρώμης και του πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως. Ο γέρος όμως πατριάρχης Γερμανός Α’ (715-730 μ.Χ.) τήρησε απ’ την αρχή άκαμπτη στάση, ενώ εικονόφιλες διαθέσεις είχε και το μεγαλύτερο μέρος του κλήρου καθώς και ο πάπας Γρηγόριος Β’, με τον οποίο αλληλογράφησε ο αυτοκράτορας. Αν και ο πάπας απέρριψε τις εικονομαχικές αντιλήψεις του Λέοντος, απέφυγε καταρχάς να έρθει σε ρήξη με το Βυζάντιο, την προστασία του οποίου χρειαζόταν για να αποτρέπει τον κίνδυνο από τους Λογγοβάρδους.
Τότε ο Λέων αποφάσισε να συγκαλέσει μια ευρεία σύσκεψη στις 7 Ιανουαρίου 730, για να απαλύνει τη δυσάρεστη εντύπωση που θα προκαλούσε η επιμονή της κοσμικής εξουσίας να επιβάλει στην Εκκλησία τις προσωπικές του απόψεις. Έπειτα από βασιλική πρόσκληση έλαβαν μέρος σ’ αυτό κρατικοί λειτουργοί, αυλικοί και ο πατριάρχης με τους συνοδικούς. Ο πατριάρχης Γερμανός αντιτάχθηκε με σθένος και αξίωσε τη σύγκληση οικουμενικής συνόδου, η οποία θα ενέκρινε τη δογματική καινοτομία.
Μετά απ’ αυτό ο πατριάρχης Γερμανός που αντέδρασε εκθρονίστηκε και τη θέση του την πήρε ο σύγκελλος Αναστάσιος που ενέκρινε τα μέτρα του αυτοκράτορα, στις 22 Ιανουαρίου 730 μ.Χ.. Ενισχυμένος από τη σύσκεψη ο Λέων καθιέρωσε τον διωγμό των εικόνων ως επίσημο δόγμα του Κράτους και της Εκκλησίας, και τότε (730) εξέδωσε το πρώτο διάταγμα, με το οποίο οριζόταν η καταστροφή των εικόνων και η δίωξη των εικονόφιλων.
Τότε έχουμε και τις πρώτες καταστροφές εικόνων. Το πλήθος του λαού αντέδρασε βίαια (φόνος αυτοκρατορικών υπαλλήλων που προσπάθησαν να καταστρέψουν εικόνες). Πέρα όμως από την αντίδραση του πλήθους έχουμε την αντίδραση της επίσημης Εκκλησίας, του πάπα και των ευρωπαϊκών επαρχιών της αυτοκρατορίας. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί μοναχοί και άλλοι εκκλησιαστικοί άντρες, φανερά ή κρυφά, συνέχισαν να αντιδρούν. Οι πάπες της Ρώμης Γρηγόριος Β’ και Γ’ είχαν μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων, γιατί βρίσκονταν σχεδόν έξω από τον έλεγχο του αυτοκράτορα. Έτσι, το 731 μ.Χ., σε μια σύνοδο στη Ρώμη, αφορίστηκαν οι εικονομάχοι. Η αντίδραση του αυτοκράτορα ήταν βίαιη καθώς έριξε τους απεσταλμένους του Γρηγορίου Γ’ στη φυλακή. Αφαιρέθηκαν από την εκκλησιαστική δικαιοδοσία του πάπα οι Εκκλησίες της Καλαβρίας, της Σικελίας και ολόκληρου του Ιλλυρικού. Συνέπεια αυτών των ενεργειών ήταν να πάψει πια η Ρωμαϊκή Εκκλησία να στηρίζεται στην Κωνσταντινούπολη και να στραφεί σε νέα στηρίγματα (Φράγκοι 754 κ.λπ.).
Τις εικονοφιλικές απόψεις υπερασπίστηκε θεωρητικά ένας απ’ τους μεγαλύτερους θεολόγους της εποχής του, ο Ιωάννης Δαμασκηνός, που κατείχε ανώτερο αξίωμα στην αυλή του χαλίφη της Δαμασκού και που αργότερα περιβλήθηκε το μοναχικό ράσο στη Μονή αγίου Σάββα στα Ιεροσόλυμα. Οι τρεις «Περί εικόνων» λόγοι του αποτελούν το γνωστότερο, το αρτιότερο έργο του Δαμασκηνού. Ο Ιωάννης απέκρουσε την κατηγορία ότι η λατρεία των εικόνων αποτελεί ανανέωση της εθνικής ειδωλολατρίας και ανέπτυξε μια διδασκαλία, σύμφωνα με την οποία η εικόνα είναι σύμβολο και μέσο και την εικόνιση του Χριστού συνδύασε ο Ιωάννης με το δόγμα της ενσαρκώσεως και με τον τρόπο αυτό συνέδεσε το ζήτημα των εικόνων με τη διδασκαλία περί σωτηρίας. Το θεολογικό σύστημα τού Δαμασκηνού καθόρισε αποφασιστικά όλη τη μετέπειτα εξέλιξη της διδασκαλίας των εικονόφιλων.
Στην α’ φάση της εικονομαχίας διακρίθηκε ως υπέρμαχος των εικόνων ένας σοφός δογματικός πατέρας, ο Ιωάννης Δαμασκηνός με τους λόγους του «Υπέρ των αγίων εικόνων». Αυτή η θλιβερή περίοδος, που έφερε το διχασμό στο κράτος και μεγάλες καταστροφές στους καλλιτεχνικούς θησαυρούς, τελείωσε το 787 μ.Χ. την εποχή της Ειρήνης της Αθηναίας, γυναίκας του γιου του Κωνσταντίνου Λέοντα Δ’ και επιτρόπου του ανήλικου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΣΤ’. Με την Ζ’ Οικουμενική σύνοδο που συγκλήθηκε στη Νίκαια (787 μ.Χ.) αποφασίστηκε η αποκατάσταση των εικόνων, αλλά με τη διευκρίνηση ότι η λατρεία τους δεν αφορά το ξύλο και τα χρώματα αλλά τα πρόσωπα που εικονίζονται.
Περίοδος Κωνσταντίνου Ε’: Η κατάσταση χειροτέρεψε την εποχή του Κωνσταντίνου Ε’ (741-775) που διαδέχτηκε το Λέοντα Γ’. Η καταδίωξη των εικονοφίλων πήρε συστηματικό χαρακτήρα. Οι εικόνες κάηκαν ή καταστράφηκαν και οι οπαδοί τους φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν, κακοποιήθηκαν, ακρωτηριάστηκαν ή θανατώθηκαν . Πολλοί από αυτούς βρήκαν καταφύγιο έξω από τα σύνορα του κράτους, στους Άραβες και στη Δύση. Για να έχει και δογματική κάλυψη για τις ενέργειές του, ο Κωνσταντίνος συγκάλεσε στο παλάτι της Ιέρειας (κοντά στην Κωνσταντινούπολη) μια σύνοδο το 754 που καταδίκασε επίσημα πλέον τη λατρεία των εικόνων.
Στο προσκήνιο βρέθηκε ο Αρτάβασδος, που ως στρατηγός του θέματος των Ανατολικών είχε βοηθήσει παλαιότερα τον Λέοντα να καταλάβει το θρόνο και είχε λάβει ως ένδειξη ευχαριστίας την κόρη του για σύζυγο, είχε τιμηθεί με τον τίτλο του κουροπαλάτη και είχε διορισθεί κόμης του θέματος Οψικίου. Ο Αρτάβασδος εμφανίστηκε ως οπαδός των εικονόφιλων και λόγω της θέσης του ως διοικητή των στρατευμάτων του μεγαλύτερου και σπουδαιότερου θέματος αποτόλμησε το σφετερισμό του θρόνου.
Τον Ιούνιο του 742 ο Κωνσταντίνος εκστράτευσε εναντίον των Αράβων, και περνώντας με το στρατό του από το θέμα (επαρχία) του Οψικίου δέχτηκε επίθεση από τον Αρτάβασδο και ηττήθηκε. Ο τελευταίος ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας μετά από διαπραγματεύσεις με τον Θεοφάνη Μονώτη που ο Κωνσταντίνος είχε διορίσει αντιβασιλέα στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αρτάβασδος εισήλθε με το στρατό του στην Κωνσταντινούπολη και δέχτηκε το στέμμα από τον Πατριάρχη Αναστάσιο υπό τις επευφημίες του λαού και πολλών ανώτερων αξιωματούχων, γεγονός που δείχνει ότι η εικονομαχική πολιτική δεν είχε υιοθετηθεί τελείως ούτε από τους πιο στενούς συνεργάτες του αυτοκράτορα. Οι ιερές εικόνες αποκαταστάθηκαν πάλι στην Κωνσταντινούπολη και η περίοδος της εικονομαχίας φάνηκε ότι έκλεισε.
Το Μάιο όμως του 743 ο Κωνσταντίνος με τη βοήθεια εικονομαχικών στρατευμάτων νίκησε τους αντιπάλους του στις Σάρδεις και στις 2 Νοεμβρίου εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη, για να πάρει αμέσως άγρια εκδίκηση από τους αντιπάλους του. Ο Αρτάβασδος και οι δυο γιοι του, που ήταν και ανιψιοί του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, τυφλώθηκαν στον Ιππόδρομο ύστερα από δημόσιο εξευτελισμό. Οι συνεργάτες τους είτε εκτελέσθηκαν είτε ακρωτηριάστηκαν με τύφλωση ή κόψιμο των χεριών και των ποδιών. Ο πατριάρχης Αναστάσιος σύρθηκε στον Ιππόδρομο πάνω σε γαϊδούρι, όμως ύστερα από τον εξευτελισμό αυτό του επιτράπηκε να παραμείνει στο θρόνο του, γεγονός που αποσκοπούσε οπωσδήποτε στη δυσφήμηση του ανώτατου εκκλησιαστικού αξιώματος. Έτσι τελείωσε η βασιλεία του Αρτάβασδου, που είχε κρατήσει το στέμμα δεκαέξι ολόκληρους μήνες και που μάλιστα είχε αναγνωρισθεί ως αυτοκράτορας κι από τη Ρώμη.
Μετά την οριστική του επικράτηση, ο Κωνσταντίνος απέβλεπε στη σύγκληση εκκλησιαστικής συνόδου που θα επικύρωνε τις εικονομαχικές αντιλήψεις του. Τοποθέτησε λοιπόν στην ανώτερη εκκλησιαστική ιεραρχία πρόσωπα με εικονομαχικές απόψεις και ταυτόχρονα ο ίδιος επιδόθηκε σε συγγραφική δραστηριότητα σε θεολογικά ζητήματα, συγγράφοντας περίπου δεκατρείς πραγματείες. Οι δύο, ίσως οι σπουδαιότερες, διασώθηκαν σε αποσπάσματα.
Από τις 10 Φεβρουαρίου 754 ως τις 8 Αυγούστου του ίδιου χρόνου στο ανάκτορο της Ιέρειεας στη μικρασιατική ακτή του Βοσπόρου συγκλήθηκε σύνοδος με συμμετοχή 338 επισκόπων, που χωρίς εξαίρεση, υποστήριξαν την εικονομαχική διδασκαλία, άλλα χωρίς την παρουσία εκπροσώπων των θρόνων Ρώμης, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων. Οι εικονόφιλοι ονόμασαν τη σύνοδο ειρωνικά «ακέφαλη σύνοδο», αλλά αυτό δεν εμπόδισε τα μέλη της να διεκδικήσουν το κύρος οικουμενικής συνόδου.
Από τη σύνοδο επιβλήθηκε η ολοσχερής καταστροφή των εικόνων, αναθεματίστηκαν οι οπαδοί της εικονόφιλης παράταξης, όπως ήταν ο πατριάρχης Γερμανός, ο Ιωάννης Δαμασκηνός και άλλοι, ενώ εξυμνούνταν ο αυτοκράτορας ως Ισαπόστολος.
Στις 29 Αυγούστου δημοσιεύθηκαν στην αγορά της Κωνσταντινουπόλεως οι αποφάσεις της συνόδου και άρχισαν να καταστρέφουν τις ιερές εικόνες, αντικαθιστώντας τες με διακοσμητικές παραστάσεις με ζώα και φυτά ή εικόνες του αυτοκράτορα και σκηνές από ιπποδρομίες, πολέμους και κυνήγια.
Από την άλλη οι εικονόφιλοι συσπειρώθηκαν γύρω από μοναχούς, όπως τον Στέφανο το Νέο, ηγούμενο της μονής στο όρος Αυξέντιο, κι άρχισε ένας άγριος αγώνας μεταξύ των δύο πλευρών, που έφτασε στο απόγειό του στη δεκαετία του 760. Το Νοέμβριο του 767 ο Στέφανος κατακρεουργήθηκε στους δρόμους της Κωνσταντινουπόλεως από τον εξαγριωμένο όχλο, κάτι που αναβίωσε την παράδοση των μαρτύρων της εποχής των διωγμών. Η αντίσταση όμως κατά των ενεργειών του Κωνσταντίνου εξακολουθούσε αμείωτη, κι αυτό φαίνεται από την απόφαση του αυτοκράτορα να εκτελέσει δεκαεννέα ανώτερους αξιωματούχους, πολιτικούς και στρατιωτικούς.
Στο επίκεντρο των διωγμών βρέθηκαν τα μοναστήρια και οι μοναχοί. Ονομαστές μονές, όπως του Δαλμάτου, μετατράπηκαν σε στρατώνες ή δημόσιους καταυλισμούς, άλλες ερειπώθηκαν και οι περιουσία τους περιήλθε στο κράτος. Οι μοναχοί υπέστησαν εξευτελισμούς, κακώσεις, εξορίες. Σε πολλές περιπτώσεις διαπομπεύτηκαν, όπως όταν υποχρεώθηκαν να παρελάσουν στον κατάμεστο Ιππόδρομο στην Κωνσταντινούπολη κρατώντας από το χέρι ο καθένας μια μοναχή, καθώς υβρίζονταν από τους θεατές στις κερκίδες.
Ως ο πλέον ανηλεής διώκτης των μοναχών αναδείχτηκε ο στρατηγός του θέματος των Θρακησίων Μιχαήλ Λαχανοδράκων. Ο Μιχαήλ πουλούσε τις περιουσίες των μοναστηριών, έριχνε τα ιερά τους βιβλία γραμμένα από μοναχούς και πατέρες στην πυρά και τιμωρούσε ανελέητα τους μοναχούς που είχαν και προσκυνούσαν άγια λείψανα τυφλώνοντάς τους και σκοτώνοντάς τους… Για τις υπηρεσίες του αυτές ο Κωνσταντίνος τον ευχαρίστησε με προσωπική ευχαριστήρια επιστολή. Ο διωγμός που εξαπέλυσε ο Κωνσταντίνος ξεπέρασε ακόμη και τις αποφάσεις της εικονομαχικής συνόδου του 754. Κι όχι μόνο στράφηκε εναντίον της προσκύνησης των εικόνων και των λειψάνων των αγίων, αλλά απαγόρευσε και τη λατρεία των αγίων και της Θεοτόκου.
Έτσι λοιπόν οι μοναχοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και να καταφύγουν στην εικονόφιλη Νότια Ιταλία και Σικελία, μεταλαμπαδεύοντας τα ελληνικά γράμματα, ενισχύοντας τον ελληνόφωνο πληθυσμό και δημιουργώντας νέες πνευματικές και καλλιτεχνικές εστίες.
Φραγμό στις εικονομαχικές αυτές διώξεις έβαλε ο θάνατος του Κωνσταντίνου του Ε’ στις 14 Σεπτεμβρίου του 775. Η πολιτική του εναντίον των εικονολατρών είχε ξεπεράσει κατά πολύ τις αποφάσεις της συνόδου της Ιέρειας. Ως εκ τούτου τα προσωνύμια «Κοπρώνυμος» και «Καβαλλίνος» που του προσήψαν οι αντίπαλοί του ήταν μόνο η αρχή της αντίδρασης, που έφτασε μέχρι του σημείου να απομακρυνθεί το νεκρό σώμα του αυτοκράτορα από την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, όπου βρίσκονταν οι τάφοι των Βυζαντινών ηγεμόνων. Ωστόσο δε λησμονήθηκαν οι πολεμικές επιτυχίες και τα ηρωικά του κατορθώματα. Όταν στις αρχές του 9ου αιώνα το Βυζάντιο δοκιμαζόταν από την πίεση των Βουλγάρων, ο λαός συγκεντρώθηκε στον τάφο του Κωνσταντίνου Ε’ και ικέτευε το νεκρό αυτοκράτορα να αναστηθεί, για να σώσει την αυτοκρατορία από την ταπείνωση.
Περίοδος Λέοντος Δ’: Μεταβατική περίοδο από την έξαρση της εικονομαχικής πολιτικής επί Κωνσταντίνου του Ε’ στην αναστήλωση των εικόνων επί Ειρήνης της Αθηναίας αποτελεί η περίοδος της βασιλείας του Λέοντος Δ’, γιου του Κωνσταντίνου Ε’. Ο Λέων, φύσει μετριοπαθής φυσιογνωμία, εγκατέλειψε την αντιμοναστική πολιτική του πατέρα του, αν και οι εικονομαχικές διώξεις συνεχίστηκαν, με πολύ μικρότερη ένταση και σε πολύ περιορισμένη έκταση.
Περίοδος Ειρήνης της Αθηναίας: Ο πρόωρος θάνατος του Λέοντα Δ’ (8 Σεπτεμβρίου 780) έφερε στο θρόνο το γιο του Κωνσταντίνο Στ’, σε ηλικία μόλις δέκα χρονών. Χρέη αντιβασιλέως ανέλαβε η Ειρήνη, σύζυγος του Λέοντα και μητέρα του Κωνσταντίνου Στ’, που καταγόταν από την εικονόφιλη Αθήνα. Αφού κατέστειλε συνωμοσία που προερχόταν από εικονομάχους, προχώρησε στην επαναφορά της λατρείας των εικόνων. Οι αλλαγές που επήλθαν έγιναν έπειτα από αργές αλλά σταθερές και αποφασιστικές κινήσεις.
Μετά το θάνατο του εικονομάχου πατριάρχη Παύλου (21 Αυγούστου 784) η Ειρήνη προσπάθησε να δώσει στην εκλογή νέου πατριάρχη χαρακτήρα δημοψηφίσματος. Κάλεσε λοιπόν όλο το λαό στο ανάκτορο στη Μαγναύρα, όπου εξελέγη, στις 25 Δεκεμβρίου 784, πατριάρχης ο γραμματέας της αυτοκράτειρας Ταράσιος και άρχισαν οι προετοιμασίες για τη σύγκληση οικουμενικής συνόδου που θα ακύρωνε τις αποφάσεις της Συνόδου της Ιέρειας. Ο πάπας Ρώμης και οι υπόλοιποι πατριάρχες χαιρέτησαν τις θετικές εξελίξεις και έστειλαν αντιπροσώπους.
Μετά από μια ανεπιτυχή προσπάθεια για σύγκληση της συνόδου τον Ιούλιο του 786 στο ναό των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη, η σύνοδος συνήλθε τελικά στη Νίκαια, όπου είχε συγκληθεί και η Πρώτη Οικουμενική Σύνοδος. Στις εργασίες της συνόδου μετείχαν 350 περίπου επίσκοποι και μεγάλος αριθμός μοναχών από τις 24 Σεπτεμβρίου ως τις 13 Οκτωβρίου. Εφαρμόζοντας συνετή πολιτική δέχτηκαν στους κόλπους της Εκκλησίας και τους επισκόπους που είχαν αναπτύξει εικονομαχική δραστηριότητα, μετά από προηγούμενη αποκήρυξη της αίρεσης και πλάνης τους. Σε αυτό αντέδρασαν πολλοί σκληροπυρηνικοί μοναχοί, με αποτέλεσμα την πρόκληση συγκρούσεων. Από τη μια πλευρά εκπρόσωποι της συντηρητικής μετριοπαθούς παρατάξεως και από την άλλη οι αποκαλούμενοι ζηλωτές, οι προσηλωμένοι στην αυστηρή μοναστηριακή παράδοση. Στη σύνοδο της Νικαίας επικράτησε η μετριοπαθής παράταξη.
Στα θέματα πίστεως, αντίθετα, επικράτησε απόλυτη ομοφωνία στην ορθόδοξη πλειοψηφία της συνόδου. Η σύνοδος καταδίκασε ως αίρεση την Εικονομαχία, αποφάσισε την καταστροφή των εικονομαχικών συγγραμμάτων και αναστήλωσε τις εικόνες επιτρέποντας την προσκύνησή τους, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Ιωάννη Δαμασκηνού ότι η προσκύνηση δεν αποδίδεται στην εικόνα άλλα στο εικονιζόμενο ιερό πρόσωπο και δεν έχει σχέση με τη λατρεία, που αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στο Θεό. Σε πανηγυρική συνεδρία στις 23 Οκτωβρίου 787 στο ανάκτορο της Μαγναύρας επικυρώθηκαν οι αποφάσεις της συνόδου και υπογράφτηκαν από την Ειρήνη και τον γιο της Κωνσταντίνο Στ’.
Β’ φάση (815 – 843 μ. Το ζήτημα της Εικονομαχίας ξανάφερε στην επιφάνεια ο αυτοκράτορας Λέων Ε’ ο Αρμένιος (775-820) για πολιτικούς λόγους. Πίστευε ότι η εικονομαχία ήταν συνδεδεμένη με τις στρατιωτικές επιτυχίες της αυτοκρατορίας και τη βελτίωση του κράτους. Το 815 εξανάγκασε σε παραίτηση τον εικονόφιλο πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νικηφόρο και στη θέση του τοποθέτησε τον Θεόδοτο Κασσιτερά. Ο νέος πατριάρχης συγκάλεσε σύνοδο στο μοναστήρι των Βλαχερνών, η οποία κατηγόρησε την Ειρήνη «επί γυναικεία αφελότητι», ακύρωσε τις αποφάσεις της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου κι επανέφερε τις αποφάσεις της Συνόδου της Ιερείας.
Οι εικονόφιλοι αντέδρασαν με επικεφαλής τον περιώνυμο μοναχό Θεόδωρο Στουδίτη, ο οποίος αντιστρέφοντας τα επιχειρήματα των εικονομάχων, τους κατηγόρησε ως αιρετικούς και αρνούμενους την ανθρώπινη φύση του Χριστού. Πολλοί εικονόφιλοι μαρτύρησαν κατά την περίοδο εκείνη και ο Στουδίτης εξορίσθηκε στη Σμύρνη.
Μετά τη δολοφονία του Λέοντος Ε’, ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ Β’ ο Τραυλός (770-829), που είχε οργανώσει τη συνωμοσία της εξόντωσής του, ακολούθησε συμβιβαστική πολιτική. Επέτρεψε την κατ’ οίκον προσκύνηση των εικόνων και διέταξε την απελευθέρωση τω φυλακισμένων και την επάνοδο των εξόριστων Ο διάδοχός και γιος του Θεόφιλος (813-842) επανέφερε το θέμα της εικονομαχίας
Για τον Θεόφιλο (829-842) η αιτία για τις ήττες στο βαλκανικό μέτωπο βρισκόταν στην αιρετική λατρεία των εικόνων. Η εικονομαχική όμως πολιτική του απέβλεπε στο περιορισμό των εικονοφίλων που προέρχονταν κυρίως από το μοναστικό περιβάλλον χωρίς αυτό να σημαίνει γενικούς διωγμούς.
Δογματικός υπέρμαχος των εικόνων στη β’ περίοδο ήταν ένας ηγούμενος του μοναστηριού του Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη, ο Θεόδωρος Στουδίτης, ο οποίος φυλακίστηκε και εξορίστηκε.
Μετά το θάνατο του Θεόφιλου (842 μ.Χ.), η Θεοδώρα πείστηκε να συγκαλέσει καινούρια σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη, το 843, που αποφάσισε την οριστική πια αναστήλωση των εικόνων. Το γεγονός αυτό το γιορτάζει η Εκκλησία την Κυριακή της Ορθοδοξίας, την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής.
Αν κρίνουμε γενικά την εικονομαχία, βλέπουμε ότι προξένησε ζημιές με την καταστροφή τόσων καλλιτεχνημάτων, την απόσπαση του πάπα από το Βυζάντιο και την εσωτερική αναταραχή που προκάλεσε. Από την άλλη μεριά, η νίκη των εικονοφίλων στρέφει το Βυζάντιο οριστικά στην ελληνορωμαϊκή παράδοση και απόδειξη αυτού του γεγονότος είναι η αναγέννηση που ακολουθεί την εποχή των Μακεδόνων. πηγη
[εκφωνήθηκε στην Ιερά Μονή Κομνηνείου Λαρίσης στις 3-3-1996] (Β 331)
Σήμερα, αγαπητοί μου, πρώτη Κυριακή των Νηστειών, η Εκκλησία μας γιορτάζει την ορθοδοξότητά της. Κατόπιν πολλών κόπων και αγώνων. Γι΄αυτό και την Κυριακή αυτή, την ονόμασε Κυριακή της Ορθοδοξίας. Βέβαια όλαι αι Σύνοδοι συνέβαλαν εις την Ορθοδοξίαν. Όμως κατ’ εξοχήν προβάλλεται η 7η Οικουμενική Σύνοδος, που έλαβε χώρα στη Νίκαια της Μικράς Ασίας, απέναντι από την Κωνσταντινούπολη, το 787, μετά Χριστόν φυσικά, από 24 Σεπτεμβρίου έως 13 Οκτωβρίου.
Όμως, εκτός του κυρίου θέματος, που ήταν η προσκύνησις ή μη, των αγίων εικόνων, γιατί αυτό ήταν το κύριο θέμα της 7ης Οικουμενικής Συνόδου και μάλιστα της εικόνος του Ιησού Χριστού, διότι εκεί ήταν το επίμαχο θέμα: «Δυνάμεθα να εικονίσουμε το πρόσωπο του Χριστού;» Απάντησις πολύ απλή. Εφόσον έγινε άνθρωπος… Ο Θεός δεν εικονίζεται. Είναι ανεικόνιστος.Αλλά εφόσον ο Υιός έγινε άνθρωπος, εικονίζεται. Εθεσπίσθησαν λοιπόν εκτός από το κύριο αυτό θέμα, και άλλοι κανόνες της Εκκλησίας μας, βεβαίως εξαιρετικής σημασίας. Και τούτο γιατί προσεβλήθησαν, κατά καιρούς, κάποιες ευαγγελικές θέσεις, από μία κακή ερμηνεία. Εξάλλου, η παρερμηνεία της Αγίας Γραφής είναι εκείνη η οποία εισάγει την αίρεσιν.
Βέβαια, τα ιερά κείμενα πρέπει να κατανοηθούν. Και κατανοούνται βεβαίως με την ερμηνείαν. Αν η ερμηνεία είναι στηριγμένη στον ορθολογισμό, τότε έχομε την αίρεση. Τι είναι αίρεσις; Η λογική ερμηνεία του δόγματος. Αυτό λέγεται αίρεσις. Ο ορισμός. Η ερμηνεία πρέπει να στηρίζεται εις την αποκάλυψιν. Και βέβαια με τον φωτισμό πάντοτε του Αγίου Πνεύματος.
Και αυτό έχει γίνει και γίνεται με το Συνοδικόν Σύστημα. Όλη η Εκκλησία θα συγκεντρωθεί με τους αντιπροσώπους της, που είναι οι Επίσκοποι, αλλά όπως και μεμονωμένα από Πατέρες -μπορεί να έχουμε και εκεί την αλήθειαν- που έμειναν πιστοί και στο γράμμα και στο πνεύμα της Γραφής. Όπως έχομε Κανόνες, φερειπείν, του Μεγάλου Αθανασίου, έχομε Κανόνες του Μεγάλου Βασιλείου. Αν θέλετε, για την ακρίβειαν είχαν κανονίσει κάποια θέματα της εποχής των. Φερειπείν ο Μεγάλος Βασίλειος τα «περί μοναχισμού»· που αυτά επεκυρώθησαν από Οικουμενικάς Συνόδους. Δεν έμειναν μόνο μία ατομική, προσωπική υπόθεση. Γι΄αυτό η Εκκλησία δέχεται ως γνησίους ερμηνευτάς, τους αγίους Πατέρας και τα συμπεράσματα των Συνόδων, Οικουμενικών ή τοπικών, θεόπνευστα και ισόκυρα, ιδίου κύρους, ίσου κύρους με την Αγία Γραφήν. Διότι τι είναι εκείνα τα οποία ηρμήνευσαν; Η Αγία Γραφή. Μόνο που την πλαταίνουν, για να κατανοηθεί, αλλά και να δοθεί το σωστόστίγμα, που είναι το πνεύμα του γράμματος. Εξάλλου αν το θέλετε, αυτή είναι η λεγομένη Ιερά Παράδοσις. Δηλαδή η ορθή ερμηνεία της Αγίας Γραφής. Και είναι βεβαίως κυριότατα έγγραφη. Είναι γραμμένη η Παράδοση της Εκκλησίας.
Και αν θέλετε τώρα, επανερχόμενοι εις την 7η Οικουμενικήν Σύνοδο, σημειώνουμε ότι εκτός από τους Κανόνες που αφορούν στη σημασία της εικόνος, εθέσπισαν κι άλλους κανόνες,σπουδαίας αξίας και σημασίας, όπως θα δείτε στη συνέχεια, με την ευκαιρία της συγκροτήσεως αυτής της Συνόδου. Διότι κατά καιρούς, μην ξεχνάτε, διότι η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος που έγινε εις την Κωνσταντινούπολη στη Νίκαια της Μικράς Ασίας, στην Κωνσταντινούπολη, έγινε το 325, αρχές 4ου αιώνος και η 7η Οικουμενική Σύνοδος έγινε το 787, τέλη 8ου αιώνος. Έχομε λοιπόν ένα μακρύ χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου ανεφύησαν διάφορα θέματα, προβλήματα, προσβολές εκ μέρους των εχθρών της Εκκλησίας, με ερμηνείες κακότεχνες, κακοήθεις και δαιμονικές και έτσι η Εκκλησία καθ’ όλο αυτής το μήκος, όποτε συνεκροτείτο σε Σύνοδο, επελαμβάνετο κι αυτών των θεμάτων.
Έτσι, μπορούμε κάτι να αναφέρουμε, επιτρέψατε, για να ξεφύγουμε λίγο από το καθιερωμένο θέμα της εικόνος. Για να δούμε τι υπήρξε και τι άλλο υπήρξε η 7η Οικουμενική Σύνοδος. Θα σας διαβάσω ένα σημείον. Θα σας πω το κείμενον. Θα το εξηγήσουμε:
«Τοῖς τὴν ὕλην ἄναρχον καὶ τὰς ἰδέας ἢ συνάναρχον τῷ δημιουργῷ πάντων καὶ Θεῷ δογματίζουσι (εννοείται οι αιρετικοί δογματίζουσιν), καὶὅτι περ οὐρανὸς καὶ γῆ καὶ τὰ λοιπὰ τῶν κτισμάτων ἀΐδιά τε εἰσὶ καὶἄναρχα καὶ διαμένουσιν ἀναλλοίωτα, καὶἀντινομοθετοῦσι τῷ εἰπόντι· –έρχονται σε αντίθεση με Εκείνον που είπε:- «ὁ οὐρανὸς καὶἡ γῆ παρελεύσονται, οἱ δὲ λόγοι μου οὐ μὴ παρέλθωσι» καὶἀπὸ γῆς κενοφωνοῦσι («κενοφωνώ»-το κε με έψιλον-που θα πει: βγάζω κούφιες, άδειες φωνές, δηλαδή λέγουν κενά λόγια. Η αίρεσις τι είναι; Ένας κενός -το κε με έψιλον πάντοτε- κούφιος λόγος, χωρίς δηλαδή την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, από γης, αυτό θα πει, χωρίς την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος, αλλά υλιστικά, σαρκικά ομιλούντες) καὶ τὴν θείαν ἀρὰν ἐπὶ τὰς ἑαυτῶν ἄγουσι κεφαλάς, ἀνάθεμα –και επισωρεύουν στο κεφάλι τους την κατάρα. Ανάθεμα, έξω, μακριά-».
Αυτή η θέσις, αγαπητοί, είναι εξαιρετικά σπουδαία. Πρέπει να σας πω ότι εδώ έχομε μία θέσιν βασικά πλατωνικήν, γενικότερα δε φιλοσοφικήν. Είναι η άναρχος ύλη των φιλοσόφων. Μη νομίσετε δε ότι αυτά που θα πούμε και παρακάτω και τώρα ότι θα ήταν πράγματα τα οποία δεν θα μας ενδιέφεραν, θα είχαν απλώς μουσειακήν αξίαν, ιστορικήν αξίαν. Όχι. Πάρτε ένα σύγχρονο λεξικό, φερειπείν «Το μικρό φιλοσοφικό λεξικό» του Ρόζενταλ, είναι υλιστικόν, θα δείτε μέσα εκεί, πηγαίνετε στο λήμμα «ύλη» και θα δείτε τι γράφει. Τι; Αυτά τα οποία λέει εδώ η Σύνοδος. Εκείνο που έλεγαν και οι παλαιοί φιλόσοφοι. Ότι «η ύλη είναι άναρχος. Υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει. Χωρίς αρχή και χωρίς τέλος». Το προσέξατε;
Ή ακόμη ότι «η ύλη είναι συνάναρχος με τον Δημιουργόν. Άναρχος ο Δημιουργός, ο Θεός, άναρχος και η ύλη. Συνεπώς δύο ξεχωριστά πράγματα. Άλλο ο Δημιουργός –θα δείτε τώρα τι είναι αυτός ο Δημιουργός- και άλλο πράγμα είναι το σύμπαν, η ύλη, ή οι ιδέες». Εδώ που λέει «καί τάς ἰδέας» πρόκειται περί των ιδεών του Πλάτωνος. Ποιος δεν έχει ακούσει για τις ιδέες του Πλάτωνος; Τι ήσαν οι «ιδέες» του Πλάτωνος; Τρία σημεία. «Εδώ είναι ο Θεός. Προσέξτε, είναι επίκαιρα θέματα αυτά. Πάντοτε επίκαιρα. Εδώ είναι ο Θεός. Εδώ είναι η άναρχος ύλη, την οποία δεν εδημιούργησε ο Θεός, απλώς είναι συνάναρχος με τον Δημιουργόν και εδώ σε ένα τρίτο σημείο είναι οι ιδέες. Οι ιδέες είναι τα πρότυπα των όντων. Τα πρότυπα των όντων. Δηλαδή τι υπάρχει μέσα στη φύσιν; Το λουλουδάκι; Το κρινάκι; Έχει το πρότυπό του, την ιδέα του, στον ουρανό. Πού είναι οι ιδέες; Στον ουρανό! Ο άνθρωπος; Ο άνθρωπος έχει το πρότυπό του στον ουρανό! Ο σκύλος; Έχει το πρότυπό του στον ουρανό. Ο σκύλος; Έχει το πρότυπό του στον ουρανό». Αυτά τα πρότυπα, στη γλώσσα του Πλάτωνος λέγονται ιδέες.
Τι κάνει λοιπόν τώρα ο Θεός; «Ο Θεός αντιγράφει τις ιδέες και φτιάχνει τα όντα στη φύση. Εκ της υπαρχούσης ύλης! Αλλά τι κάνει τότε ο Θεός; Δεν είναι Δημιουργός εκ του μη όντος. Αλλά είναι… ούτε καν Δημιουργός. Αλλά είναι απλώς διακοσμητής...». Να το καταλάβετε. Πηγαίνω στην αγορά και αγοράζω ζωγραφικούς πίνακες, έπιπλα, μπιμπελό, ό,τι θέλετε. Τα φέρνω από την αγορά. Δεν τα έφτιαξα εγώ. Και στολίζω το σπίτι μου. Κατά τον Πλάτωνα, ο Θεός δεν είναι Δημιουργός. Είναι διακοσμητής.
Ακόμα, βλέπομε εδώ να αναφέρεται η αϊδιότης της ύλης. Αλλά και το αμετάβλητο της ύλης. Όλα αυτά, σας είπα, θεωρίες Πλατωνικές. Τι θα πει αϊδιότης; Είναι εκείνο που δεν έχει αρχή, ούτε τέλος. Τι θα πει αιώνιον; Αυτό που έχει αρχή, αλλά δεν έχει τέλος. Ο άνθρωπος είναι αιώνιος. Με την έννοια «ἔσχεν ἀρχήν», αλλά δεν θα έχει τέλος. Ο Θεός δεν είναι αιώνιος. Καταχρηστικώς, θα μου το πείτε αυτό, πάμπολλες φορές χρησιμοποιείται η λέξις αιώνιος, και στις ευχές της Εκκλησίας μας κτλ… Καταχρηστικώς χρησιμοποιείται η λέξις αιώνιος. Ο Θεός είναι αΐδιος. Χωρίς αρχήν και χωρίς τέλος.
Ο πλατωνισμός, πρέπει να σας πω, ότι ταλαιπώρησε την Εκκλησία. Θα έλεγα εκείνο που είπαν κάποτε στην αρχαιότητα: «Φίλος ὁ Πλάτων, φιλτάτη ἡ ἀλήθεια». Όσοι πήγαμε λίγο στο σχολειό και κάναμε κάποια έργα του Πλάτωνος, μας έμεινε συμπαθέστατος και θαυμάσιος ο Πλάτων. Έτερον εκάτερον. Είναι προ Χριστού. Είναι προ Χριστού. Κι εκείνα που είπε, πάλι καλά. Διότι δεν είχε το φως του Ευαγγελίου. Τώρα ο Χριστιανός δεν χρειάζεται παρά μόνον τη γλώσσα, αν το θέλετε, τη γλώσσα. Εξάλλου, υπάρχει ένα σημείο… που να σας τα πω όλα, το λέει στην 7η Οικουμενική Σύνοδο: Μπορούμε μόνο τη γλώσσα να χρησιμοποιούμε,τα σχήματα, όχι όμως το περιεχόμενον της φιλοσοφίας. Φίλος λοιπόν ο Πλάτων· φιλτάτη η αλήθεια. Και ποια είναι η φιλτάτη αλήθεια; Το Ευαγγέλιον. Έτσι, ταλαιπώρησε την Εκκλησία ο Πλατωνισμός, πώς; Γιατί πολλοί Χριστιανοί ασχολήθηκαν με τον Πλάτωνα και εισήγαγαν ιδέες μέσα εις το δόγμα της πίστεως. Αυτούς όλους τους κατεδίκασε ή καλύτερα, η Εκκλησία, μάλιστα ιδιαιτέρως η 7η Οικουμενική Σύνοδος, για να είμαι ακριβέστερος, επανέλαβε την καταδίκην, κατεδίκασε τις πλατωνικές θεωρίες εις το πρόσωπον του αγαπητού Ωριγένους. Τι κρίμα! Θαυμάσιος ο Ωριγένης. Παρεσύρθη.
Η απάντησις αν η ύλη, ο κόσμος είναι άνευ αρχής, απαντούμε: Από τον πρώτο στίχο της Αγίας Γραφής: «Ἐν ἀρχῇἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». Έτσι αρχίζει η Αγία Γραφή. Εκείνο το «ἐν ἀρχῇ» είναι το θεμέλιον του χρόνου· που ύλη και χρόνος τίθενται μαζί. Δεν δύναται να εννοηθεί ο χώρος, που συνίσταται από την ύλη, δεν δύναται να εννοηθεί ο χώρος χωρίς τον χρόνον. Οι μεταβολές της ύλης, αν το θέλετε, και σε στατικές καταστάσεις, μήπως ένα άτομο της ύλης δεν είναι σε φαινομενικώς, στατικήν κατάστασιν; Κάθε άλλο παρά στατικήν κατάστασιν είναι ένα άτομο της ύλης. Είναι σε κατάσταση δυναμικοτάτη. Δυναμικοτάτη… Τι πεδία υπάρχουν εκεί ανάμεσα στον πυρήνα και στο ηλεκτρόνιο, τι… ο Θεός ξέρει. Κι εκείνα τα οποία βρίσκομε και ανακαλύπτομε στα εργαστήριά μας.
Λοιπόν, αγαπητοί, χώρος και χρόνος θεμελιώθηκαν μαζί. Άρα λοιπόν η Δημιουργία είναι ένχρονος. Δεν είναι άναρχος. Ιδού η αλήθεια. «Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.». Τι ρήμα βάζει; «Ἐποίησεν». Ο Θεός είναι άκτιστος. Ο κόσμος είναι κτιστός. Αυτόματα λοιπόν είναι κάτω από τον Θεό η Δημιουργία. Ο Θεός άκτιστος, η Δημιουργία κτιστή. Αυτή είναι η απάντηση της Εκκλησίας.
Άλλο σημείο: «Τοῖς λέγουσιν ὅτι ἐν τῇ τελευταίᾳ καὶ κοινῇἀναστάσει – και είναι μάλιστα αυτή η θέσις όμορφη, που είχαμε σήμερα και ένα μνημόσυνο και δίνει μία απάντηση, προσέξατέ το-· Τοῖς λέγουσιν -για ΄κείνους που λένε-ὅτι ἐν τῇ τελευταίᾳ καὶ κοινῇἀναστάσει -όταν θα αναστηθούμε όλοι, η κοινή ανάστασις, όλοι θα αναστηθούμε, από τον Αδάμ και την Εύα, μέχρι τον τελευταίο που θα έχει πεθάνει, εκείνοι που θα ζουν, απλώς θα αλλαχθούν, δεν θα περάσουν από τον θάνατον- μεθ’ ἑτέρων σωμάτων οἱἄνθρωποι ἀναστήσονται καὶ κριθήσονται, καὶ οὐχὶ μεθ’ ὧν κατὰ τὸν παρόντα βίον ἐπολιτεύσαντο, ἅτε τούτων φθειρομένων καὶἀπολλυμένων». Τι λένε; «Λέγουσιν». Τι λένε; Ότι «με άλλα σώματα», λέει, «θα αναστηθούν. Γιατί αυτά είναι φθειρόμενα καὶἀπολλύμενα. Θα αναστηθούν λοιπόν με κάποια άλλα σώματα». Κι εδώ λέει: «Ἀνάθεμα». Θα το δούμε λίγο πιο κάτω το «ανάθεμα». Θα το αναλύσουμε και αυτό λιγάκι. Ότι δηλαδή δεν είναι δεκτό αυτό το οποίο λέγουν οι αιρετικοί.
Δεν θα πάρουμε άλλα σώματα. Θα είναι τα ίδια σώματα· τα οποία θα ανακαινισθούν. Αλλά τα ίδια. Λέει ο Απόστολος Παύλος στην προς Κορινθίους επιστολή… τι να επιστρατεύσω; Ολόκληρη η Αγία Γραφή είναι γεμάτη. Ιδίως η Καινή Διαθήκη. Και η Παλαιά Διαθήκη. Και η Παλαιά. «Δεῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο (διότι πρέπει το θνητόν. Ποιο; Αυτό. Τούτο. Το δείχνει. Τούτο. Τούτο. Τούτο. Όχι κάποιο άλλο σώμα) ἐνδύσεσθαι ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσεται ἀθανασίαν». Αυτό το σώμα θα ντυθεί- ακούτε το ρήμα- ἐνδύσεσθαι, θα ντυθεί, λέει, και την αφθαρσίαν και την αθανασίαν. Αυτό το ίδιο.
Ακόμη λέει ο Απόστολος Παύλος στην Β΄ προς Κορινθίους επιστολή του -το πρώτο που σας είπα είναι στην Α΄προς Κορινθίους. Ολόκληρο κεφάλαιο, το 15ο κεφάλαιο αναφέρεται στα θέματα αυτά από τον Απόστολο Παύλο. «Τοὺς γὰρ πάντας ἡμᾶς φανερωθῆναι δεῖἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ -όλοι θα σταθούμε στο βήμα του Χριστού, αφού αναστηθούμε- ἵνα κομίσηται ἕκαστος –για να πάρει ο καθένας– τὰ διὰ τοῦ σώματοςπρὸς ἃἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε κακόν». Για να πάρει την απολαβή του. Με το σώμα του. Αυτό που έζησε. Και με το οποίον πραγμάτωσε, είτε το αγαθόν, είτε το κακόν. Λέει ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων: «Στάθηκες αγνός; Θα πάρεις την αμοιβή σου. Στάθηκες πόρνος; Θα πάρεις την καταδίκη σου». Γι΄αυτό λέει στην Α΄ προς Κορινθίους ότι: «Πᾶν ἁμάρτημα ὃ ἐὰν ποιήσῃ ἄνθρωπος ἐκτὸς τοῦ σώματός ἐστιν», λέει ο απόστολος Παύλος, «ὁ δὲ πορνεύων εἰς τὸἴδιον σῶμα ἁμαρτάνει». Και συνεπώς, λέγει, ὁ δὲ Κύριος –ο Θεός Πατήρ, δηλαδή- ἤγειρε τον Υἰόν καὶἡμᾶς ἐξεγερεῖδιὰ τῆς δυνάμεως αὐτοῦ». «Καὶἡμᾶς»:ώστε θα μείνει η ουλή ανεξάλειπτος πάσης αμαρτίας επί του σώματος και δη της ανηθικότητος. Η ουλή αυτή μόνον έναν τρόπο έχει να εξαφανιστεί. Με τη μετάνοια και την εξομολόγηση. Πέρασες στην άλλη ζωή; Τελείωσε. Θα αναστηθεί το σώμα σου με τις ουλές της αμαρτίας. Και συνεπώς θα κριθείς ακατάλληλος για την βασιλείαν του Θεού.
Αγαπητοί μου είναι κάτι καταπληκτικό πράγμα. Εδώ λοιπόν τι θέλει να μας πει; Θέλει να μας πει ότι τα πράγματα έτσι έχουν. Δεν θα είναι κάποιο άλλο σώμα, αλλά θα είναι ένα, θα είναι το ίδιο που θα γίνει καινούριο, άφθαρτο και αθάνατον. Μάλιστα αγανακτεί ο απόστολος Παύλος με τους Κορινθίους που πίστευαν… να, κάτι τέτοια αιρετικά και λέγει, τους γράφει: «Ἀγνωσίαν γὰρ Θεοῦ τινες ἔχουσι· πρὸς ἐντροπὴν ὑμῖν λέγω». Μερικοί έχουν αγνωσίαν Θεού. Αγνοούν τη δύναμη του Θεού. Τι σας είπα προηγουμένως; Τι θα πει αίρεσις; Η λογική ερμηνεία του δόγματος. Εδώ με τη λογική τους λένε: «Πώς είναι δυνατόν, αυτό το σώμα που έγινε χώμα να αναστηθεί;». Είδατε; Κι αμέσως εισάγουν την θεωρίαν: «Δεν είναι δυνατόν. Κάποιο άλλο σώμα θα είναι». Αμέσως μπαίνει η αίρεσις. Και τι λέει ο Απόστολος Παύλος; «Μερικοί», λέει, «από σας, έχουν αγνωσίαν Θεού. Αγνωσίαν σε τι; Δεν ξέρουν ποιος είναι ο Θεός, ούτε τη δύναμή Του. Και το λέγω για ντροπή σας», γράφει ο Παύλος στο 15ο κεφάλαιο Α΄ Κορινθίους.
Και κάτι ακόμα. Δυστυχώς πέρασε η ώρα. Τι άλλο να πει κανείς; «Τοῖς δεχομένοις ὅτι τε προΰπαρξίς ἐστι τῶν ψυχῶν, καὶ οὐκ ἐκ τοῦ μὴὄντος τὰ πάντα ἐγένετο, καὶ παρήχθησαν, ὅτι τέλος ἐστὶ τῆς κολάσεως ἡἀποκατάστασις αὖθις τῆς κτίσεως, καὶ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων. Ἀνάθεμα!». Εκείνοι που υποστηρίζουν ότι προϋπάρχουν οι ψυχές… – και αυτό πλατωνική θεωρία. «Αφού είπαμε ότι ο Θεός δεν είναι Δημιουργός. Κάπου οι ψυχές προϋπάρχουν, άναρχες και αυτές και αΐδιες. Παίρνει λοιπόν ο Θεός μία ψυχή, από κάποια… αποθήκη Του- ας μου επιτραπεί η έκφρασις- και την βάζει μέσα σε ένα σώμα… Παίρνει άλλη και την βάζει μέσα σε ένα άλλο σώμα…». Αυτό λέγεται προΰπαρξις των ψυχών. Είναι, αν θέλετε να το επεκτείνουμε, όπως και οι Ανατολικές θρησκείες, με μετεμψυχώσεις και δεν ξέρω τι και όλα αυτά τα παραμύθια, πραγματικά παραμύθια. «Και ότι δεν είναι εκ του μη όντος· ότι «καὶ οὐκ ἐκ τοῦ μὴὄντος τὰ πάντα ἐγένετο, καὶ παρήχθησαν»·«ὅτι τέλος ἐστὶ τῆς κολάσεως…- δυστυχώς τρέχει ο χρόνος- ότι υπάρχει τέλος στη κόλαση. Η κόλαση τελειώνει». Και ο Ωριγένης το έλεγε αυτό. Πάλι λογική: «Είναι δυνατόν ο Θεός, ο αγαθός Θεός να βασανίζει -δεν βασανίζει ο Θεός, μόνοι τους διαλέγουν την κόλαση οι άνθρωποι – εις τους αιώνας των αιώνων;Χωρίς ποτέ λήξη; Είναι δυνατόν ποτέ;».
Και μιλούν ακόμα για αποκατάσταση των πάντων. Θα πει «έχομε καινούρια πράγματα, καινούριους κόσμους και θα είναι οι κόσμοι αυτοί, όπως και οι προηγούμενοι». Πλατωνικές θέσεις, ξαναλέγω. Τα πάντα έγιναν εκ του μη όντος, δηλαδή εκ του μηδενός. Η κόλασις είναι αιώνιος. Διότι βρίσκομαι εκεί εις το 25ο κεφάλαιο στον Ματθαίο, που λέγει: «Αυτοί θά ἀπέλθουνεἰς ζωήν αἰώνιον, οἱ δέ ἁμαρτωλοί εἰς κόλασιν αἰώνιον». Εάν λοιπόν, στο ίδιο χωρίο, από τον αυτόν συγγραφέα χρησιμοποιείται η λέξις «αιώνιος» τότε, εάν η λέξις «αιώνιος» για την κόλασιν είχε σχετικόν χαρακτήρα, τότε θα πρέπει σχετικόν χαρακτήρα να έχει και η λέξις «αιώνιος» ως προς την βασιλείαν του Θεού. Αυτά είναι η αναίρεσις αυτών των αιρέσεων. Ανάθεμα λοιπόν και αυτοί.
Αγαπητοί μου, η γνώσις των θέσεων, όσα αι επτά Οικουμενικαί Σύνοδοι, όπως και αι τοπικαί Σύνοδοι αποφαίνονται, παρέχουν σε μας την ορθόδοξη διδασκαλία. Γι’ αυτό οφείλομε να γνωρίζομε όλες αυτές τις θέσεις. Γιατί; Σήμερα οι ανατολικές θρησκείες έχουν εισβάλλει στην Ευρώπη -και στην Ελλάδα φυσικά- και στην Αμερική. Δηλαδή εις την Δύσιν. Και βλέπετε, ορθόδοξοι Χριστιανοί μας να παρασύρονται σε τέτοια καμώματα. Αιρετικά πέρα για πέρα. Και φιλοσοφικών διαστάσεων. Να γιατί πρέπει να ξέρουμε όλα αυτά. Να γιατί σας είπα προηγουμένως ότι είναι όλα αυτά επικαιρότατα. Όσοι έχετε, αν όχι το Πηδάλιον, που έχει μέσα ό,τι έχει από τας Συνόδους, τοπικάς και Οικουμενικάς, τουλάχιστον το Τριώδιον αν έχετε στο σπίτι σας, ανοίξτε, παρακαλώ, στην Κυριακή των Α΄ Νηστειών, εκεί στο Παράρτημα, ένα Παράρτημα έχει στη σημερινή Κυριακή με τίτλο: «Συνοδικόν της Αγίας και Οικουμενικής Ζ΄(7ης) Συνόδου υπέρ της Ορθοδοξίας» και εκεί θα πάρετε μία μικρή γεύση. Κι εγώ από εκεί τα πήρα διά το πρόχειρον του πράγματος.
Πρέπει ακόμα να αντιληφθούμε ότι στην αίρεση δεν υπάρχει ούτε το σωστόν ήθος, ούτε η σωστή πίστις, ούτε η σωστή λατρεία του Θεού και συνεπώς δεν υπάρχει η σωτηρία. Δεν υπάρχει η σωτηρία. Η αίρεσις είναι βλασφημία κατά του Θεού. Πώς θα με σώσει λοιπόν ο Θεός; Εάν κινούμαι στην αίρεση, στον χώρο της αιρέσεως; Γι΄αυτό και ο χαρακτηρισμός «ἀνάθεμα»· που θέλει να τονίσει ότι κάθε αιρετικός ή κάθε αίρεση είναι έξω από την Εκκλησία. Όπως και ο όρος «ἀφοριζέσθω». Κοινότατος όρος αυτό. Τι θα πει «ἀφοριζέσθω»; Ἀπό και ὀρίζω. Βγάζω από τα όρια. Αφορίζω. Και συνεπώς δεν ανήκει αυτός ή αυτή η θεωρία ή αυτή η θέσις ή αυτή η ερμηνεία δεν ανήκει στον χώρο της Εκκλησίας. Είναι έξω από τον χώρο της Εκκλησίας. Πίστευε ό,τι θέλεις, άνθρωπε. Αλλά δεν δύνασαι να λες ότι ανήκεις μέσα στην Εκκλησία. Είναι εκείνο που λέει ο απόστολος Παύλος: «Εἴ τις οὐ φιλεῖ τόν Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν – όποιος δεν αγαπά τον Κύριον Ιησούν Χριστόν–ἤτω ἀνάθεμα». Χώρια. Χώρια. Ανάθεμα λοιπόν σημαίνει κάτι που είναι ή οφείλει να είναι χωριστά ως κατηραμένον. Αυτό το «κατηραμένον» θα το βρείτε εις το βιβλίο το Λευιτικόν, στην Παλαιά Διαθήκη 7,26.
Αγαπητοί. Ορθοδοξία σημαίνει γνησιότης ερμηνείας των θείων γραφών. Πρέπει όμως να συνοδεύεται και με την ορθοπραξία.Ορθώς να πράττομε. Όχι μόνον ορθώς να πιστεύομε. Αυτά τα δυο μας παρέχουν τη σωτηρία. Όσοι όμως εργάστηκαν είτε εις τας Συνόδους, είτε μες τους αιώνες για την Ορθοδοξία μας, όπως και κατ’ επανάληψιν σημειώνεται μέσα εις το Συνοδικόν, αιωνία η μνήμη.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ
και με απροσμέτρητη ευγνωμοσύνη στον πνευματικό μας καθοδηγητή
μακαριστό γέροντα Αθανάσιο Μυτιληναίο,
μεταφορά της απομαγνητοφωνημένης ομιλίας σε ηλεκτρονικό κείμενο και επιμέλεια: Ελένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
Απομαγνητοφώνηση ομιλίας δια χειρός του αξιοτίμου κ. Αθανασίου Κ.
[17]. Liber de Unitate Ecclesiae 14, PL 4, 510A-511B. Βλ. ἐπίσης, The Unity of the Church, translated by R. Deferrari, The Fathers of the Church; a new translation, τόμ. 36, The Catholic University of America, New York 1958, σσ. 109ἑ.: «Even if such men are slain in confession of the Name that stain is not washed away by blood; the inexpiable and serious fault of discord is purged not even by martyrdom. He cannot be a martyr who is not in the Church … They cannot abide with God who have been unwilling to be of one mind in God’s Church. Although they burn when given over to flames and fire, or lay down their lives when thrown to the beasts, that crown of faith will not be theirs, but the punishment of perfidy, and no glorious ending of religious valor but the destruction of desperation. Such a man can be slain; he cannot be crowned. Thus he professes himself to be a Christian, just as the devil often falsely declares himself to be even Christ, although the Lord forewarned of this saying: ‘Many will come in my name saying: “I am the Christ,” and will deceive many.’ Just as He is not Christ, although he deceives in His name, so he cannot seem a Christian who does not abide in His Gospel and in the true faith».
[21]. Μεταγενέστερη φράση πού ἀποδίδει συνολικῶς τήν οὐσία τῆς εκκλησιολογίας τοῦ ἁγίου Κυπριανοῦ, ὁ ὁποῖος λ.χ. ἔγραφε σέ ἀνάλογο χωρίο, ὅτι «δέν μπορεῖ νά ἔχει κάποιος πατέρα τόν Θεό, ἄν δέν ἔχει μητέρα τήν Ἐκκλησία» («Habere jam non potest Deum patrem, qui Ecclesiam non habet matrem», Liberde Unitate Ecclesiae 6 PL 4, 503A).
Ένα από τα παράδοξα γεγονότα που συνέβησαν στα πρώτα χρόνια της εκκλησιαστικής μου διακονίας ως εφημέριος είναι και το παρακάτω. Στον ναό που υπηρετούσα εμφανίστηκε μια κυρία κρατώντας ένα μωρό. Γνωρίζοντας ότι η κυρία αυτή είναι άτεκνη, τη ρώτησα για το μωρό (αγόρι) που κρατούσε στην αγκαλιά της. Μου είπε ότι τώρα το έχει υιοθετήσει και ήλθε να πάρει τις ευχές του Σαραντισμού. Προκειμένου να αποφύγω οποιαδήποτε αντίδραση, που θα πλήγωνε την κυρία αυτή (παρά το αρχικό σοκ) ξεκίνησα την ακολουθία του Σαραντισμού διαβάζοντας όποιες ευχές αναφέρονται στο μικρό παιδί και στο τέλος από την Ωραία πύλη, δίνοντας στην κυρία το μωρό της, διάβασα μια ευχή υπέρ υγείας. Το γεγονός αυτό ήταν αιτία να ψάξω στο Μεγάλο ευχολόγιο, αν υπήρχε σχετική ακολουθία για την υιοθεσία. Και προς μεγάλη μου έκπληξη ανακάλυψα ότι τέτοια ακολουθία υπήρχε. Μετά από έρευνα ανακάλυψα ότι υπάρχουν συνολικά τρείς σχετικές εκκλησιαστικές ακολουθίες.
Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί, «Ο Χριστός είη εν τω μέσω ημών».
Μπαίνοντας στο στάδιο των αρετών της Αγίας και Μεγάλης Σαρακοστής ευχόμαστε να διέλθομε την περίοδο αυτή με υπομονή και πνευματική καρποφορία.
Επίσης σας ενημερώνουμε ότι πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Παναγόπουλος σε δεύτερη έκδοση ο παρακλητικός κανόνας στο Άγιο Πνεύμα του Οσίου Μαξίμου του Γραικού.
Προκειμένου να εντάξουμε τον κανόνα αυτό στις προσευχές της Αγίας και Μεγάλης Σαρακοστής, η διαδικτυακή ομάδα θα διαθέσει ορισμένο αριθμό αντιτύπων σε ενδιαφερόμενους και όλα τα έσοδα θα διατεθούν, όπως πάντα, στην ενίσχυση του ορθόδοξου ιεραποστολικού έργου εντός και εκτός Ελλάδος.
Κάθε αντίτυπο του βιβλίου μαζί με τα ταχυδρομικά έξοδα στοιχίζει 15 ευρώ (για εντός Ελλάδος ενδιαφερομένους).Για τους υπόλοιπους θα υπάρξει ειδική συννενόηση μέσω e-mail.
Όσοι επιθυμούν να συμμετέχουν στην νέα μας ιεραποστολική προσπάθεια θα πρέπει να ακολουθήσουν την εξής πρακτική.
1.Στον παρακάτω ταχυδρομικό λογαριασμό να καταθέσουν το ποσό των 15 ευρώ.
δημοσιεύτηκε άρθρο του Δρ.Αναστασίου Βαβούσκου(στο εξής κ.Α.Β), με τον τίτλο «Βαπτίζονται τα τέκνα από γάμο ομόφυλου ζεύγους;»
Το εκτενές αυτό άρθρο μπορούμε να το χωρίσουμε σε τρία μέρη.
Στο πρώτο μέρος, όπου γίνεται μια εισαγωγή στο Μυστήριο του βαπτίσματος και τις προϋποθέσεις εγκυρότητας και κανονικότητας.
Στο δεύτερο μέρος, όπου γίνεται αναφορά στον νηπιοβαπτισμό και τη σημασία του.
Και το τρίτο μέρος, όπου δίνεται απάντηση στο ερώτημα «Βαπτίζονται τα τέκνα από γάμο ομόφυλου ζεύγους;»
Στο παρόν άρθρο θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο τρίτο μέρος του αξιόλογου αυτού άρθρου, εκφράζοντας τεκμηριωμένες απόψεις μετά από πολυετή ιερατική εμπειρία, χωρίς να θίξω τις κακές εφαρμοζόμενες πρακτικές σήμερα στο Μυστήριο του Βαπτίσματος.
Γενικές παρατηρήσεις
Μελετώντας το άρθρο αυτό διαπιστώνουμε τα εξής:
Α. Το μυστήριο του βαπτίσματος αποσυνδέεται από την πίστη των γονέων του παιδιού.
Β. Δεν γίνεται καμία αναφορά στις προβαπτισματικές ακολουθίες.
Γ. Γίνεται μια προσπάθεια εύρεσης λύσης για το θέμα λαμβάνοντας υπόψη το πρόσφατο ψηφισθέντα νόμο και την «κατ΄οικονομίαν» πρακτική της Ορθόδοξης Εκκλησίας στους αλλοδόξους και αλλοθρήσκους.
Δ. Δεν γίνεται καμία αναφορά στην εκκλησιαστική ακολουθία της υιοθεσίας.
Παρατηρήσεις – σχόλια
1.Ο νηπιοβαπτισμός αποτελεί πράξη της Εκκλησίας (κατ΄όικονομία) από τους αποστολικούς χρόνους και αδιάκοπα μέχρι και σήμερα. Είναι πολύ γνωστές οι περιπτώσεις βαπτίσεως όλων των μελών της οικογένειας του Κορνηλίου (Πρξ 10:48), της Λυδίας (Πρξ 16:15), του δεσμοφύλακος των Φιλίππων (Πρξ 16:31-34), του αρχισυναγώγου Κρίσπου (Πρξ 18:8) και του Στεφανά (Α’ Κορ 16:15), στις οποίες θα υπήρχαν μικρά παιδιά και νήπια.
Ο κ.Α.Β αν και αναφέρει τις περιπτώσεις των βαπτίσεων όλων των μελών της οικογένειας του Κορνηλίου και της Λυδίας, αποσιωπά τα εξής:
-Οι οικογένειες ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΟΜΟΦΥΛΕΣ και ως εκ τούτου υπήρχε πατέρας και μητέρα. Τα θαυμαστά γεγονότα, που προηγήθηκαν της βάπτισης του Κορνηλίου και της οικογένειάς του το επιβεβαιώνουν. Εξάλλου ήταν δυνατόν οι Απόστολοι να τελούσαν βαπτίσεις Ομοφυλόφιλων γονέων;;;
-Οι γονείς ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί έδωσαν τη συγκατάθεσή τους για τη βάπτιση των παιδιών τους.
-Οι ίδιοι ήταν βαπτισμένοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί.
Η συμμετοχή των γονέων στην ορθόδοξη βάπτιση.
1.Με βάση, λοιπόν, την παράδοση της Εκκλησίας οι γονείς συμμετέχουν στη βάπτιση πρώτα με τη συγκατάθεσή τους, επιθυμώντας να αποκτήσει το παιδί τους την ίδια πίστη με αυτούς. Εφόσον ισχύει ο νηπιοβαπτισμός και το ανήλικο τέκνο βρίσκεται υπό την κηδεμονία των ορθόδοξα βαπτισμένων γονέων του, θεωρητικά η έγκριση της βάπτισης και από τους δύο γονείς σημαίνει ότι αυτοί συμμετέχουν εμμέσως πλην σαφώς στο μυστήριο του βαπτίσματος. Σε περίπτωση αλλοδόξων ή αλλοθρήσκων γονέων, που επιθυμούν τα παιδιά τους να βαπτιστούν ορθόδοξα, θα πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση και η εφαρμοζόμενη «οικονομία», σε μερικές περιπτώσεις, δεν πρέπει να γίνει κανόνας.
Επομένως τα γραφόμενα: « Η αδυναμία του νηπίου να εκφράσει τη βούλησή του υποκαθίσταται από τη βούληση του αναδόχου» δεν ισχύει στην πραγματικότητα, γιατί στην όλη διαδικασία της βάπτισης συμμετέχουν και οι γονείς.
2.Η πίστη των γονέων (και του αναδόχου βεβαίως) αποτελεί βασική προϋπόθεση για να έχει το μυστήριο σωτηριολογικά αποτελέσματα. Αυτό αποδεικνύεται και από την συμμετοχή των γονέων και αναδόχου στις προβαπτισματικές ακολουθίες και ιδιαίτερα στην ακολουθία του Σαραντισμού, στην οποία έχουμε εκκλησιασμό βρέφους και μητέρας.
Κάθε νέα μητέρα λοιπόν, με πρότυπο την Παναγία, κρατώντας το νεογέννητο στην αγκαλιά της, ανεβαίνει τα σκαλιά της Εκκλησίας για δύο βασικά λόγους: Πρώτα, για να εισάγει το βρέφος στον ναό, ώστε αυτό να μπορεί στη συνέχεια να βαπτισθεί και να συμμετέχει στην «εν Χριστώ λατρευτική ζωή» και μετά, για να διαβαστούν και σ’ αυτήν οι ευχές του σαραντισμού, που αναφέρονται στον καθαρισμό της γυναίκας.
Όσον αφορά το βρέφος, ο ιερέας μετά την ανάγνωση των ευχών, ως άλλος Συμεών θα το πάρει στην αγκαλιά του, θα το εισάγει στον ναό σχηματίζοντας τρεις φορές το σημείο του Σταυρού, προ των πυλών του ναού, στο μέσον του ναού, και προ των πυλών του θυσιαστηρίου, λέγοντας τη φράση: «Ἐκκλησιάζεται ὁ / ἡ δοῦλος/η του Θεοῦ εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀμὴν».
Η μητέρα τώρα, συνοδεύει το παιδί και ευλογείται υπό του ιερέως, για να εισέλθει πλέον στον ιερό ναό και να καταξιωθεί της μεταλήψεως του Τιμίου Σώματος και Αίματος του Χριστού. Οι γονείς μόλις έχουν επιτελέσει την πιο ιερή αποστολή, την τεκνογονία.
Εδώ να τονίσουμε πως η ευχή αναφέρει και τους δύο γονείς και είναι λάθος να παρουσιάζεται στον ναό μόνο η μητέρα. Μαζί οι γονείς έχουν γίνει συνδημιουργοί του Θεού. Έφεραν μία νέα ζωή στον κόσμο. Δεν είναι, ούτε αμαρτωλοί, ούτε ακάθαρτοι για την πράξη τους αυτή. Αυτά είναι Εβραϊκά κατάλοιπα και αντιλήψεις, που δεν έχουν, πιστεύω, θέση στην Εκκλησία της χάριτος του Χριστού. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια της τελευταίας ευχής του σαραντισμού. «…Αυτός και νυν, ο φυλάσσων τα νήπια, Κύριε, ευλόγησον το παιδίον τούτο, άμα τοις γονεύσι και αναδόχοις αυτού· «και καταξίωσον αυτό εν καιρώ ευθέτω και της δι’ ύδατος και πνεύματος αναγεννήσεως· συγκαταρίθμησον αυτό τη αγία σου ποίμνη των λογικών προβάτων, των επικεκλημένων τω ονόματι του Χριστού σου».
Επίσης σύμφωνα με το τυπικό της ακολουθίας του σαραντισμού συμμετέχει και ο ανάδοχος. Ο ανάδοχος εκκλησιαστικά επωμίζεται την ευθύνη και αναλαμβάνει την υποχρέωση να διδάξει το παιδί, μαζί με τους γονείς του την ορθόδοξη χριστιανική πίστη. Να το οδηγεί, καθώς θα μεγαλώνει, στη συνειδητή χριστιανική ζωή.
Η παρουσία του αναδόχου στον σαραντισμό, είναι θα λέγαμε, μια εκ προοιμίου ασφαλιστική δικλείδα, ότι το νήπιο θα αναπτυχθεί εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου, γι’αυτό ο ανάδοχος οφείλει να έχει τη σφραγίδα της ορθοδοξότητάς του.
Καταληκτικά, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι κατά την τελετή του σαραντισμού το βρέφος, κατά μίμηση και προτύπωση της Υπαπαντής του Σωτήρος Χριστού, αφιερώνεται και προσφέρεται για να αγιαστεί στον ναό, ενώ η μάνα Εκκλησία υποδέχεται στις αγκάλες της και τη μητέρα – που συμβολίζει την Παναγία- και την επαναφέρει με τον τρόπο αυτό στη συμμετοχή στα άγια και ιερά μυστήριά της.
3.Γράφει ο κ.Α.Β: «Όπως είχα γράψει και παλαιότερα σε σχετικό άρθρο μου, επ’ ευκαιρία του βαπτίσματος εντός της Ιεράς Μητροπόλεως Γλυφάδος διδύμων τέκνων ομόφυλου ζεύγους εξ Αμερικής από τον Σεβασμιώτατο Αρχιεπίσκοπο Αμερικής κ. Ελπιδοφόρο: «Άλλωστε, ας μην ξεχνούμε, ότι σε μία βάπτιση πρωταγωνιστής είναι ο βαπτιζόμενος και εκ πλαγίου ο ανάδοχος, όχι ο γονέας ή οι γονείς. Και με βάση αυτό το κριτήριο, νομίζω ότι πρέπει να αντιμετωπισθούν οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και οι σχέσεις μεταξύ γονέων και τέκνων. Άλλωστε άπαντες οι εμπλεκόμενοι, ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής, ο Μητροπολίτης Γλυφάδος και η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος έδειξαν με την συμπεριφορά τους, ότι αναγνωρίζουν πως όντως ο πρωταγωνιστής σε μία βάπτιση είναι ο βαπτιζόμενος. Ουδείς διανοήθηκε να αμφισβητήσει το κύρος της».
Σχολιάζοντας τα παραπάνω λέμε ότι το κύρος του συγκεκριμένου Μυστηρίου του Ορθοδόξου Βαπτίσματος δεν το κρίνει ούτε ο Αμερικής, ούτε ο Γλυφάδος. Η Ιερά Σύνοδος της Ελλαδικής Εκκλησίας απέφυγε επιμελώς να πάρει θέση, οπότε αναμένουμε τις τελικές αποφάσεις της για το θέμα. Γνωρίζει πολύ καλά ο κ.Α.Β ότι για ζητήματα που αφορούν Μυστήρια η Ορθόδοξη Εκκλησία αποφαίνεται Συνοδικά, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις παραμέτρους του υπό εξέταση θέματος.
Μπορεί στην τελετή του Μυστηρίου του Βαπτίσματος ο ανάδοχος και ο βαπτιζόμενος να φαίνονται ως πρωταγωνιστές, αλλά τελικά τον πρώτο λόγο στη συνέχεια θα τον έχει η οικογένεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι διαγράφουμε το ρόλο του αναδόχου. Γι΄αυτό έχει διατηρηθεί μεχρι τις μέρες μας η εξής πρακτική. Μετά το τέλος του Μυστηρίου η μητέρα παραλαμβάνει από τον ανάδοχο το παιδί που βαπτίστηκε, κάνοντας τρείς μετάνοιες.
4.Γράφει τα εξής ο κ.Α.Β.
Α) Επειδή ο γάμος ενός ομόφυλου ζεύγους, δεν είναι γάμος κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία και τη διδασκαλία της, όπως και ο γάμος αλλοδόξων και αλλοθρήσκων, που όμως δεν αμφισβητείται από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Β) Επειδή ο γάμος ενός ομόφυλου ζεύγους είναι έγκυρος κατά την Πολιτεία, όπως ο γάμος αλλοδόξων ή αλλοθρήσκων είναι έγκυρος κατά τη δική τους θρησκεία ή και την δική τους Πολιτεία και που δεν αμφισβητείται από την Εκκλησία. Γ) Επειδή η κατά νόμον οικογένεια των ομόφυλων ζευγαριών, δεν είναι επίσης οικογένεια κατά τα πρότυπα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως ακριβώς και η οικογένεια αλλοδόξων και αλλοθρήσκων, που όμως αυτή δεν αμφισβητείται από την Εκκλησία, είναι δυνατόν αναλογικώς και κατ’ οικονομίαν να χρησιμοποιηθεί η διαδικασία, που ακολουθείται για τα νήπια αλλοδόξων ή αλλοθρήσκων, και για την περίπτωση του βαπτίσματος των υιοθετημένων τέκνων ομόφυλων ζευγαριών. Οπότε προκύπτει το ερώτημα:
Είναι τα ομόφυλα ζευγάρια αλλόδοξα ή αλλόθρησκα; Στην καταφατική απάντηση του γράφοντος, συμπληρωματικά γράφονται και τα εξής: Τα ομόφυλα ζευγάρια, αφού αρνήθηκαν με την πρακτική τους την ανθρώπινη φυσιολογία και την Ορθόδοξη οντολογία, όπως εκφράζεται στην Αγία Γραφή και την Ιερά παράδοση της Εκκλησίας, διδάσκουν ΕΤΕΡΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ, νομιμοποιώντας την αμαρτία. Μην ξεχνάμε ότι στις «κατ΄οικονομίαν» πρακτικές της Εκκλησίες στους αλλόδοξους και αλλόθρησκους λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ότι στις οικογένειες αυτές υπάρχει πατέρας (άρσεν.) και μητέρα (θήλυ) δηλ.δεν έχει ανατραπεί η ανθρώπινη φυσιολογία.
Στο ερώτημα «έχει το δικαίωμα η Εκκλησία να εμπιστευτεί σε ομόφυλα ζευγάρια την «εν Χριστώ ανατροφή των παιδιών», που υιοθετούν;;¨ η άποψη του γράφοντος είναι ΑΡΝΗΤΙΚΗ. Μετά την επικράτηση του νηπιοβαπτισμού από τον ΣΤ’ αιώνα και έπειτα, ο ανάδοχος αναλάμβανε να αναπληρώνει την έλλειψη πίστης του νηπίου φροντίζοντας μαζί με τους γονείς του να μορφωθεί και να ανατραφεί το νήπιο. (A.Θεοδώρου-, ο ανάδοχος, ΘΗΕ, τ. 3, Αθήναι 1963, στ. 591)
Τα προτεινόμενα από τον κ.Α.Β για λύση του θέματος είναι νομικίστικες πρακτικές, που δεν έχουν σχέση με τη Μυστηριακή αντιμετώπιση του Βαπτίσματος.
5.Υπάρχουν ακολουθίες για την υιοθεσία παιδιών; Η απάντηση είναι καταφατική. Στο Μ.Ευχολόγιο υπάρχει ακολουθία της ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΥΙΟΘΕΣΙΑΣ. Δηλ.η υιοθεσία για την Εκκλησία δεν είναι απλά μια νομική πράξη, αλλά και εκκλησιαστική. Στο τυπικό της Ακολουθίας αυτής ευλογείται η τεχνητή σχέση ΠΑΤΡΟΤΗΤΑΣ και ΥΙΟΤΗΤΑΣ σε περιόδους που η βάπτιση γινόταν σε ώριμη ηλικία. Στην παραπάνω ακολουθία η υιοθεσία δεν χαρακτηρίζει την σχέση πατρός-υιού μεταξύ ανθρώπων και Θεού, αλλά μέσω της πίστης για την ένωση και ομοίωση του πιστού με τον Υιό του Θεού, με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνει ο ίδιος άνθρωπος, τέκνο του Θεού. Με την υιοθεσία δημιουργείται τεχνητή αλλά πνευματική σχέση μεταξύ γονέων και θετού παιδιού.
Η Εκκλησία της Ελλάδος δια του μακαριστού π.Ευαγγέλου Μαντζουνέα συνέταξε ειδική μελέτη για την εκκλησιαστική υιοθεσία και τις πνευματικές συνέπειες, όπου γράφεται και η ακολουθία της υιοθεσίας, με τις ευχές που προβλέπονται.
Η ακολουθία αυτή προϋποθέτει την ύπαρξη γονέων διαφορετικού φύλου, ορθόδοξα βαπτισμένων και ως Ορθόδοξοι χριστιανοί αποδέχονται την Ορθόδοξη πίστη και ως εκ τούτου την ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ για τα δύο φύλα..
Επομένως αν επανέλθει ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ ως προβαπτισματική ακολουθία (κατάλληλα διαμορφωμένη) και με την σύνταξη ειδικής εκκλησιαστικής πράξης γίνεται ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗ ΔΙΚΛΕΙΔΑ στο Μυστήριο του Βαπτίσματος και αποφεύγονται διάφορες άλλες πρακτικές και «τετελεσμένα γεγονότα».
6.Στο ερώτημα «Θα αρνηθεί η Εκκλησία τη βάπτιση υιοθετημένων τέκνων από ομόφυλα ζευγάρια;»η άποψη του γράφοντος είναι καταφατική. Πρέπει κάποτε να καταλάβουν οι ενδιαφερόμενοι να μη δημιουργούν τετελεσμένα γεγονότα και να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεων τους. Η Ορθόδοξη εκκλησία έχει τους δικούς της νόμους, που θα πρέπει να εφαρμόζει και δεν πρέπει να σύρεται πίσω από το άρμα της πολιτείας, ούτε στην πρακτική «τετελεσμένων γεγονότων».
Το βάπτισμα είναι Μυστήριο υπό προϋποθέσεις και θα πρέπει να το σεβόμαστε. Η Εκκλησία ως φιλόστοργος μήτηρ αγαπά αλλά δια του Αποστόλου Παύλου διακηρύττει. «Εἴ τις ὑμᾱς εὐαγγελίζεται παρʼὅπαρελάβετε, ἀνάθεμα ἔστω», επειδή κάθε νόμιμο δεν είναι ηθικό και σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη . Ούτε η Ορθόδοξη πίστη και η Ιερωσύνη είναι νομικό καθήκον.
ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ 