Διευκρινίσεις για την ημερομηνία και τον χρόνο εορτασμού του Ορθόδοξου Πάσχα

• 

Έρευνα: πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

Εκπαιδευτικού (χημικού)

Εισαγωγικά.

Επειδή δημιουργήθηκαν σοβαρότατα προβλήματα και ενστάσεις με τον φετινό (2021)  εορτασμό του Πάσχα και επειδή τα δημοσιευμένα άρθρα ή  οι δημοσιευμένες απαντήσεις δημιούργησαν σύγχυση σε πολλούς, δημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο με σκοπό να ξεκαθαριστούν τα προβλεπόμενα από την Ορθόδοξη Εκκλησία σχετικά με τον συγκεκριμένο  εορτασμό.

Τι είναι τα Πασχάλια

Οι  ημερομηνίες  εορτής του Ορθοδόξου Πάσχα για κάθε έτος είναι δημοσιευμένες στα λεγόμενα Πασχάλια.

Πασχάλιο  καλείται το εορτολόγιο των κινητών εορτών, που εξαρτώνται από το Πάσχα. Σε αντίθεση με το εορτολόγιο των ακίνητων εορτών, οι διατεταγμένες κινητές εορτές δεν έχουν σταθερές ημερομηνίες και γι’ αυτό λέγονται κινητές. Απαιτείται, λοιπόν, ο ετήσιος προσδιορισμός της ημερομηνίας του Πάσχα και κατόπιν όλων των υπολοίπων κινητών εορτών. Μέρος του πασχαλίου είναι και ο τρόπος προσδιορισμού της ημερομηνίας του Πάσχα κάθε έτους.

Η Εκκλησία εκδίδει υπό τον τίτλο Πασχάλιο  του σωτηρίου έτους Χ  ετήσιους Πίνακες, που περιέχουν χρήσιμες αστρονομικές και εορτολογικές πληροφορίες για κάθε νέο έτος, όπως: Ηλίου κύκλοι, Σελήνης κύκλοι, Σελήνης θεμέλιον, Κρεωφαγίας ημέραι, Αρχή Τριωδίου, Η Απόκρεω, Νομικόν Φάσκα, Λατίνων Πάσχα, ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΠΑΣΧΑ, Της Αναλήψεως, Της Πεντηκοστής, ημέραι νηστείας των Αγ. Αποστόλων, Παραμονή Χριστουγέννων ημέρα κ.α

Στην σελίδα 32 των Διπτύχων της Εκκλησίας της Ελλάδος δημοσιεύεται το Πασχάλιο του έτους  2021. Για λόγους συντόμευσης του άρθρου δεν αναλύουμε τους άλλους όρους του Πασχαλίου και επικεντρώνουμε την προσοχή μας στις παρακάτω εορτές και ημερομηνίες. Νομικό Φάσκα (01 Μαϊου) και το ΑΓΙΟΝ ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ (02 Μαϊου).

Προκειμένου να εξηγήσουμε τις ημερομηνίες αυτές παραθέτουμε τα παρακάτω ιστορικά στοιχεία.

Ιστορικά στοιχεία

Από τα αρχαία χρόνια μέχρι και σήμερα, η εαρινή ισημερία συνδέθηκε με ορισμένες θρησκευτικές γιορτές: Σηματοδοτούσε το τέλος του χειμώνα και τον ερχομό της άνοιξης. Είναι επίσης γιορτή των Εβραίων, το «Πεσάχ» (peshah), που σημαίνει επίσης διάβαση και εννοούνταν η φυγή από την Αίγυπτο. Σηματοδοτούσε την απελευθέρωση του Εβραϊκού λαού από την αιγυπτιακή αιχμαλωσία προς τη Γη της Επαγγελίας. Είναι και γιορτή των Χριστιανών, το Πάσχα, που έχει τις ρίζες του από το εβραϊκό Πεσάχ και θεωρείται η διάβαση από τον θάνατο προς την ζωή. Δηλαδή, συμβολίζει την διάβαση από τον θάνατο της αμαρτίας προς την ζωή της αληθείας.

Οι Χριστιανοί, επειδή οι πρώτοι από αυτούς προερχόταν από τους Εβραίους και επειδή το Μαρτύριο και η Ανάσταση του Ιησού συνέπεσαν κατά τη διάρκεια του Εβραϊκού Πάσχα, παρέλαβαν αυτή την εορτή με το όνομα Πάσχα σε  ανάμνηση  της Αναστάσεως. Κατά τα πρώτα χρόνια οι Χριστιανοί, που προέρχονταν από τους Εβραίους, συνεόρταζαν μαζί με τους άλλους Εβραίους το Πάσχα. Η μόνη διαφορά ήταν, ότι το Πάσχα των πρώτων Χριστιανών ετελείτο με μεγαλύτερη χαρά, διότι δεν συμβόλιζε απλά την παλαιά σωτηρία, αλλά προεικόνιζε και την μέλλουσα ζωή.

Σύμφωνα με τον Μωσαϊκό Νόμο, το Εβραϊκό Πάσχα (λέγεται και Νομικό Φάσκα) ορίζεται να εορτάζεται την ημέρα, όπου συνέπιπτε η πρώτη εαρινή πανσέληνος. Το εβραϊκό ημερολόγιο είναι ηλιοσεληνιακό, δηλαδή ένας μήνας αντιστοιχεί σε έναν συνοδικό μήνα και περιλαμβάνει έναν πλήρη κύκλο φάσεων της σελήνης. Πρώτη ημέρα κάθε μήνα θεωρείται η ημέρα κατά την οποία εμφανίζεται ο μηνίσκος της νέας σελήνης. Σύμφωνα με το εβραϊκό μηνολόγιο, ο μήνας, του οποίου η πανσέληνος συμβαίνει πάντα αμέσως μετά την εαρινή ισημερία καλείται Νισάν και είναι ο πρώτος μήνας του θρησκευτικού εβραϊκού έτους. Είναι γνωστό ότι η πανσέληνος απέχει από την νέα σελήνη περίπου δεκατέσσερις ημέρες και επομένως, η 14η Νισάν θεωρείται ως σταθερή ημερομηνία εορτασμού του Νομικού Φάσκα.

Η συνήθεια αυτή του εορτασμού του Πάσχα μαζί με τους Ιουδαίους παρέμεινε σε μερικούς Χριστιανούς μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. Όμως, από το 51 μ.Χ. ο έβδομος κανόνας των Αποστόλων, που συνήλθαν τότε, αποδοκίμαζε αυτούς, που εόρταζαν το Πάσχα μαζί με τους Εβραίους την 14η του Νισάν και γι’ αυτό αποκαλούνταν «τεσσαρεσκαιδεκατίτες». Παρά ταύτα, στην Ανατολή εξακολουθούσαν οι Χριστιανοί να γιορτάζουν το Πάσχα μαζί με το Ιουδαϊκό Πάσχα, ενώ στη Δύση το Πάσχα ετελείτο την επόμενη Κυριακή της εβραϊκής εβδομάδας των Αζύμων. Άλλοι Χριστιανοί εόρταζαν το Πάσχα την 15η Νισάν, άλλοι την 16η Νισάν, ακόμη και ημέρες διαφορετικές της Κυριακής. Και ενώ η Σύνοδος της Εφέσου αποφάσισε όπως το Πάσχα να εορτάζεται στις 14 Νισάν, η Σύνοδος της Ρώμης το 196 μ.Χ. αποφάσισε να εορτάζεται Κυριακή.

Φυσικά, καταβλήθηκαν προσπάθειες εναρμονισμού με συζητήσεις, που διεξάγονταν, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Λύση στο ζήτημα δεν έδωσε ούτε η Σύνοδος στην Αρελάτη το 314 μ.Χ. υπό τον Μεγάλο Κωνσταντίνο, ο οποίος επανέφερε το ζήτημα και στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας το 325 μ.Χ, αξιώνοντας το Πάσχα να εορτάζεται κοινή ημέρα για όλους τους Χριστιανούς μετά από το Εβραϊκό Πάσχα και ημέρα Κυριακή, επειδή ήταν γνωστό ότι η Ανάσταση του Κυρίου έλαβε χώρα την μία του Σαββάτου, δηλαδή την επόμενη ημέρα από το Σάββατο, που αργότερα ονομάστηκε «Κυριακή», δηλαδή ημέρα του Κυρίου.

Η Σύνοδος της Νίκαιας καταδίκασε τους «τεσσαρεσκαιδεκατίτες» και προχώρησε σε ρυθμίσεις του εορτασμού του Πάσχα. Επειδή, η Αλεξάνδρεια ήταν τότε πνευματικό κέντρο της νεοϊδρυθείσας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ανατέθηκε στον Πατριάρχη Αλεξανδρείας και ειδικότερα στον αστρονόμο και Επίσκοπο Χωνών Αχιλλέα Τάτιο να καθορίσει την ημέρα του Πάσχα, αλλά και να την μεταδώσει στον πρώτο στην τάξη Επίσκοπο Ρώμης, ο οποίος θα την ανακοίνωνε σε όλες τις Χριστιανικές Εκκλησίες. Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας εξέδωσε έναν κανόνα για τον προσδιορισμό της ημερομηνίας του Πάσχα και γι’ αυτό ονομάστηκε Πασχάλιος Κανών και περιείχε τέσσερεις όρους. Ο Πασχάλιος Κανόνας, λοιπόν, όριζε το Πάσχα να τελείται κάθε χρόνο (α) την πρώτη Κυριακή, (β) μετά την πρώτη πανσέληνο, (γ) που έπεται της Εαρινής Ισημερίας. Επειδή, όμως, το Νομικό Φάσκα τελείται, όταν πληρούνται οι δύο τελευταίοι όροι, για να αποφευχθεί ο συνεορτασμός στην περίπτωση που πληρείται και ο πρώτος όρος, υπάρχει και ένας τέταρτος όρος, ο οποίος ορίζει ότι: όταν η εαρινή ισημερία και η επόμενη πανσέληνος συμπέσουν την ίδια ημέρα και είναι ημέρα Κυριακή, το Χριστιανικό Πάσχα μετατίθεται για την επόμενη Κυριακή.

Παρατηρήσεις

1.Όταν συνήλθε η Α Οικουμενική Σύνοδος το ισχύον ημερολόγιο ήταν το Ιουλιανό. Σύμφωνα με το ημερολόγιο αυτό η  εαρινή ισημερία ήταν την 21^η Μαρτίου. Επίσης το ημερολόγιο αυτό είναι ηλιοκεντρικό και έχει ως βάση το 24ωρο που ξεκινάει από τις 12 τα μεσάνυκτα της μιας μέρας και τελειώνει στις 12 τα μεσάνυκτα της επόμενης μέρας. Επομένως οι όροι που έθεσε η Α Οικουμενική Σύνοδος με βάση το 24ωρο για το έτος 2021  έχουν ως εξής.

ΝΟΜΙΚΟ ΦΑΣΚΑ  (Εβραϊκό Πάσχα). Ξεκινάει από τα μεσάνυκτα της 30 Απριλίου και τελειώνει τα μεσάνυκτα της 1^ης Μαϊου.(σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο) η από μεσάνυκτα 17 Απριλίου μέχρι τα μεσάνυκτα της 18 Απριλίου σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο.

ΑΓΙΟ ΠΑΣΧΑ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ. Αρχίζει τα μεσάνυκτα της 1^ης Μαΐου και η πρώτη μέρα τελειώνει τα μεσάνυκτα της 2^ης Μαϊου 2021(σύμφωνα με το νεο ημερολόγιο) ώστε να μην συμπέσει με το Νομικό Φάσκα.

2.Απαραίτητος ΔΟΓΜΑΤΙΚΟΣ ΟΡΟΣ σύμφωνα με τον 7^ο Αποστολικό Κανόνα, που επικύρωσε με συγκεκριμένους όρους εορτασμού του Πάσχα  η Α Οικουμενική Σύνοδος και εκδόθηκαν τα Πασχάλια ήταν να μην συμπέσει  ΠΟΤΕ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΑ   ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ η ημερομηνία της εορτής του Εβραϊκού Πάσχα  με το Πάσχα των Ορθοδόξων. Και για να το πετύχει αυτό καθιέρωσε την ημερομηνία του ΝΟΜΙΚΟΥ ΦΑΣΚΑ.

Η ημερομηνία του Νομικού Φάσκα μπορεί σήμερα να φαίνεται ΥΠΟΘΕΤΙΚΗ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ (φέτος το Πάσχα οι Εβραίοι σύμφωνα με το δικό τους ημερολόγιο το γιόρτασαν από 27-3-21 έως 4-4-2021  λόγω του ημερολογίου που ακολουθούν), ΟΜΩΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΑΠΑΡΑΒΑΤΟ ΟΡΟ ΕΟΡΤΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΠΑΣΧΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ.  Γι΄αυτό τον λόγο αναγράφεται σε όλα τα Πασχάλια όλων των τοπικών εκκλησιών, είτε ακολουθούν το Ιουλιανό, είτε το νέο ημερολόγιο. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι το 1924 με την εισαγωγή του νέου ημερολογίου δεν πειράχτηκε το Πασχάλιο. Γι΄αυτό όλες οι ορθόδοξες Εκκλησίες, είτε ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο, είτε το νέο, εορτάζουν την ΙΔΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ, αλλά με διαφορετική ημερομηνία.

3. Με το θέμα του χρόνου της Αναστάσεως αναλυτικά  ασχολήθηκε ο Άγιος Διονύσιος Αλεξανδρείας (3ος αιών), υποχρεωθείς να απαντήσει σε ερώτηση επισκόπου για το πότε, ποια ώρα ακριβώς, πρέπει να σταματά η προ του Πάσχα νηστεία. Την σπουδαία αυτή ανάλυση του Αγίου Διονυσίου Αλεξανδρείας, υιοθέτησε και η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος, η γνωστή εν Τρούλλω (690), η οποία ορίζει με τον ΠΘ´ (89ο) κανόνα της, ότι πρέπει η παύση της νηστείας να γίνεται μετά το μεσονύκτιο του Σαββάτου προς την Κυριακή, διότι, κατά την ερμηνεία του Αγίου Νικοδήμου στον εν λόγω κανόνα, από την ευαγγελική διήγηση «συνάγεται ότι κατά το μεσονύκτιον ανέστη ο Κύριος παρελθούσης της στ´ ώρας και αρχομένης της ζ´». Ο Θεόδωρος Βαλσαμών ερμηνεύοντας επίσης τον κανόνα του Αγίου Διονυσίου παραπέμπει και στον πθ´ της εν Τρούλλω συνόδου, λέγοντας ότι επειδή, εκτός από τον κανόνα, η ώρα της Αναστάσεως αποσαφηνίσθηκε παλαιότερα κατά το δυνατόν και βάσει αγιογραφικών χωρίων (μολονότι τον αληθή χρόνο γνωρίζει μόνον ο αναστάς Θεός) οφείλουμε να πούμε, ότι μέχρι τα μεσάνυκτα, μέχρι δηλαδή την έκτη ώρα της νύκτας (12 τα μεσάνυκτα), πρέπει να νηστεύουμε· από την έβδομη όμως ώρα, την πρώτη δηλαδή μεταμεσονύκτια, που αρχίζει η Κυριακή κατά την οποία αναστήθηκε ο Χριστός (είναι δε εύλογο η Ανάσταση να έγινε ή κατά την εβδόμη ή κατά την ογδόη ώρα) δεν πρέπει να νηστεύουμε, για να μη φανούμε αντίθετοι προς τους κανόνες που απαγορεύουν την νηστεία κατά τις Κυριακές [Πηδάλιο].(π.Θ.Ζ)

Και το Συναξάρι της Κυριακής του Πάσχα, προφανώς γραμμένο από τον Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο, που έγραψε όλα τα Συναξάρια του Πεντηκοσταρίου, μάς πληροφορεί, ότι η Ανάσταση έγινε περί το μεσονύκτιο, λίγο πριν ή λίγο μετά από αυτό: «Η δε του Κυρίου ανάστασις γέγονεν ούτω· των στρατιωτών φυλασσόντων τον τάφον περί μέσον νυκτός σεισμός γίνεται· κατελθών γαρ Άγγελος τον λίθον της του μνημείου θύρας αφίστησιν».

4. Το επιχείρημα  ότι λειτουργικά η ημέρα αρχίζει από τον εσπερινό της προηγούμενης (λειτουργικός χρόνος)   δεν ισχύει στην περίπτωση  του χρονικού εορτασμού του Πάσχα, γιατί, όπως αναφέραμε παραπάνω, η Α Οικουμενική Σύνοδος διατύπωσε  τους όρους εορτασμού με βάση αστρονομικά δεδομένα και τα Πασχάλια εκδόθηκαν και εκδίδονται με βάση  το ισχύον τότε Ιουλιανό ημερολόγιο. Και τα Πασχάλια που εκδόθηκαν δεν υιοθετούν τον λειτουργικό χρόνο αλλά τον ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟ  ΧΡΟΝΟ (24ΩΡΟ όπως αναλύθηκε παραπάνω) και θέτουν συγκεκριμένες ημερομηνίες εορτής και του Νομικού Φάσκα και του Αγίου Πάσχα των Ορθοδόξων.

5.Κατά τον εορτασμό της Ανάστασης προηγείται  η  ΜΕΤΑΜΕΣΟΝΥΚΤΙΑ ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ-ΟΜΟΛΟΓΙΑ με το τροπάριο  ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ και ακολουθεί ο ΜΕΤΑΜΕΣΟΝΥΚΤΙΟΣ ΟΡΘΡΟΣ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ  (Αναστάσεως ημέρα…) ΚΑΙ Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ. Κάθε  χρονική μετάθεση  μερών του  λειτουργικού εορτασμού  πριν το ΜΕΣΟΝΥΚΤΙΟ συνεπάγεται κατακερματισμός και αθέτηση όλων των κανόνων που αναφέραμε παραπάνω. Και όπως στην Θεία Λειτουργία προηγείται η ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ με το «Πιστεύω» και ακολουθεί η Αγία Αναφορά  έτσι και στον εορτασμό της ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗΣ  ΔΕΣΠΟΤΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ  ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ πρέπει να προηγείται η ΟΜΟΛΟΓΙΑ-ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ  ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (χρονικά μετά το Μεσονύκτιο όπως για 2000 και πλέον χρόνια καθόρισε η Ορθόδοξη Παράδοση)  και να ακολουθούν τα υπόλοιπα.