Η εβραϊκή κοινότητα της Άρτας.

Διασωθέντες Ισραηλίτες της Άρτας, έξω από την κατεστραμμένη συναγωγή μετά την λήξη του Πολέμου και την επιστροφή τους στην Άρτα το 1946.

Πρωτοπρεσβ.Δημ. Αθανασίου(εκπαιδευτικού).

Α.ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ.

-Η Εβραική κοινότητα της Άρτας ,ιστορικά, υπήρξε από τις παλιότερες της Ελλάδος.Πρώτες πληροφορίες γι’ αυτή υπάρχουν στο « ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ» του Ισπανού περιηγητή Ραββίνου Βενιαμίν μπέν Γιονά.Αυτός αναφέρει ότι το 1173 υπήρχαν στην Αρτα 100 Εβραικές οικογένειες ,που ανέπτυσσαν θαυμαστή πνευματική και θρησκευτική δραστηριότητα .Η δραστηριότητα αυτή εντάθηκε την εποχή του « Δεσποτάτου της Ηπείρου»,κατά την οποία ο Μιχαήλ Β΄Αγγελοκομνηνοδούκας και η Αγία Θεοδώρα παραχώρησαν στους Εβραίους ελευθερίες ,ώστε να αναπτυχθούν στον οικονομικό και πολιτιστικό τομέα .Την ίδια περίοδο χτίστηκε η πρώτη Συναγωγή(Γκρέκα) και λειτούργησε το Εβραικό νεκροταφείο στην θέση « Πετροβούνι» ,στον λόφο της Περάνθης,σε μια έκταση δέκα στρεμμάτων ,που παραχωρήθηκε από την Αγία Θεοδώρα.

-Το 1349 μ.Χ οι Εβραίοι διώκονται από τον Σέρβο Στέφανο Ντουσάν ,ο οποίος κατέλαβε όλη την Β.Δ. Ελλαδα και Θεσσαλία και πήρε την προσωνυμία « Δεσπότης της Αρτας και κόμης της Βλαχίας».

-Το 1480-1494 ,η κοινότητα ενισχύεται πληθυσμιακά από την εγκατάσταση Εβραίων από την Απουλία και την Καλαβρία ,καθώς και από τους Εβραίους της Ισπανίας ,που εξορίσθησαν.

-Το 1780 ,στην Άρτα υπήρχαν 200 Εβραίοι ,σύμφωνα με τα στοιχεία του Γάλλου αρχιτέκτονα –μηχανικού Φουσερό ,που επισκέφθηκε την Άρτα.

-Το 1806,ο Γάλλος πρόξενος Μπουκεβίλ,γράφει για την ύπαρξη χιλίων Εβραίων στην πόλη.

-Το 1881 ,μετά την απελευθέρωση της Άρτας(23/6/1881),υπήρχαν 800 Εβραίοι με θρησκευτική και οικονομική ελευθερία.

-Το 1939,η κοινότητα αριθμούσε 500 μέλη ,που ζούσαν στο κέντρο της πόλης ,στο Τουρκοπάζαρο κοντά στο φρούριο .

-Στις 24 Μαίου 1944 ,Γερμανοί συλλαμβάνουν τα περισσότερα μέλη της Εβραικής Κοινότητας,που τότε αριθμούσε 384 άτομα .Οι αιχμάλωτοι οδηγούνται γυμνοί και ανυπόδητοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Πολωνίας και της Γερμανίας ,κυρίως στο Άουσβιτς.Απο εκεί ,όσοι θεωρήθηκαν ικανοί για εργασία ,μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα εργασίας ,ενώ οι άλλοι θανατώθηκαν την 11^η Απριλίου σε θαλάμους αερίων.

-Μεταπολεμικά ,η κοινότητα αριθμεί 60 άτομα ,από τα οποία 24 είχαν επανέλθει από την ομηρία.

-Το 1959 ,η κοινότητα διαλύθηκε.Οι συνθήκες ,που επικράτησαν στην Αρτα μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο και η δημιουργία του κράτους του Ισραήλ συνετέλεσαν στην αποχώρηση και των τελευταίων Εβραικών οικογενειών από την Άρτα.

Β.ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ.

Διάφορες ήταν οι επαγγελματικές των Εβραίων της Άρτας.Στην πόλη υπήρχαν 5-6 μεγάλα εμπορικά καταστήματα και άλλα μικρότερα εμπορικά ,δερματοπωλεία ,υαλοπωλεία αλλά και επαγγελματίες φανοποιοί ,κρεοπώλες και ράφτες.Μεγάλοι έμποροι υφασμάτων και δερμάτων υπήρξαν οι Γαβριήλ και Μπέσος Σαμπάς.

Υπήρχαν επίσης δύο εκπαιδευτικοί ,ένας γιατρός και ένας δημόσιος υπάλληλος.

Γ.Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΖΩΗ.

Η κοινότητα είχε δύο συναγωγές.Την « Πουλιέζα» και την «Γκρέκα».Η Συναγωγή

« Γκρέκα» δημιουργήθηκε στην εποχή του « Δεσποτάτου της Ηπείρου» ,αφου ,όπως αναφέραμε η ΑγίαΘεοδώρα και ο σύζυγός της Μιχαήλ Β΄Αγγελος-Κομνηνός είχαν παραχωρήσει και θρησκευτική ελευθερία στους Εβραίους.

Η δεύτερη Συναγωγή « Πουλιέζα» ,ιδρύθηκε το 1492 από τους Εβραίους που εξορίσθησαν από την Ισπανία.

Οι Εβραίοι της Άρτας ήταν βαθιά θρησκευόμενοι ,όπως γράφεται σε σχόλιο της εφημερίδας « Μη Χάνεσαι» το 1881.

«….Εις Άρταν εκτός των Χριστιανών οικούσι σταθερώς πλείστοι Ισραηλίται,προθύμως και πιστώς εκπληρούντες πάσας τας υπο των νόμων πηγαζούσας δια τους πολίτας υποχρεώσεις.Εις τας Συναγωγάς αυτών ,διέκρινα προσευχομένους ευζώνους ,κομψώς και αρειμανίως φέροντας φουστανέλλαν .Ήτο Ιουδαίοι στρατιώται…..».

Μετά την διάλυση της κοινότητας το 1959 το οικόπεδο της συναγωγής παραχωρήθηκε στον Μ/Φ Σύλλογο «ΣΚΟΥΦΑΣ» ,όπου εκεί στεγάζεται σήμερα το Πνευματικό Κέντρο του συλλόγου.

Δ.ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ –ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ.

Η κοινότητα διατηρούσε εβραικό σχολείο στην οδό Φιλλελήνων ,στην Εβραική συνοικία.Στο σχολείο φοιτούσαν Εβραίοι και μερικοί Χριστιανοί μαθητές .Την Ελληνική και την Εβραική γλώσσα δίδασκαν δύο δάσκαλοι.Αργότερα για τις ανάγκες της κοινότητας δημιουργήθηκε και δεύτερο σχολείο.Την περίοδο της Μικρασιατικής καταστροφής ,τα σχολεία αυτά στέγασαν πρόσφυγες.

Επίσης υπήρχαν και φιλανθρωπικοί σύλλογοι ,η δε Συναγωγή « Πουλιέζα» είχε και σπουδαιότατη βιβλιοθήκη ,που καταστράφηκε κατά τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο.

Ορισμένα επί πλέον αξιόλογα ιστορικά στοιχεία.

Η Εβραική κοινότητα της Άρτας ,έχει μια ιστορική θρησκευτική πρωτοτυπία.Απ’αυτή προήλθε ένα πρόσωπο ,που μετά την μεταστροφή του από τον Ιουδαισμό στην Ορθοδοξία ,έγινε ζωντανό παράδειγμα ομολογίας πίστεως στον όντως Μεσσία Χριστό.Πρόκειται για τον μακαριστό πλέον Παύλο Φωτίου ,πρώην ραββίνου της Εβραικής Συναγωγής της Άρτας.Άνθρωπος καλοπροαίρετος και με βαθιές πνευματικές ανησυχίες ,επειδή δεν αναπαυόταν στην πατρώα πίστη του,μπόρεσε μέσα από την μελέτη της Παλαιάς Διαθήκης και μάλιστα από τις προφητείες για τον Μεσσία να αφυπνισθεί τόσο ,ώστε άρχισε ,με ρυθμό πιστού Χριστιανού να προσεύχεται.Αποτέλεσμα ,ο « ετάζων καρδίας και νεφρούς» Χριστός ,άρπαξε τις εσωτερικές του κινήσεις και του συμπαραστάθηκε άμεσα.Τρείς φορές ,ο ίδιος ο Χριστός του εμφανίστηκε και τον καθοδήγησε.Τελικά βαπτίστηκε οικογενειακά την ημέρα της Πεντηκοστής του έτους 1952 στον Ιερό Ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου στην Ιερά Μητρόπολη της Άρτας.Το μυστήριο τέλεσε ο μακαριστός Σεραφείμ (Τίκας) ,ο μετέπειτα Ιωαννίνων και αργότερα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών ,και το παρακολούθησαν τρείς χιλιάδες άνθρωποι.Στην συνέχεια ο Παύλος Φωτίου έζησε στην Αθήνα μια έντονη και ισόβια μυστηριακή ζωή.

Η μεταστροφή του στον Χριστιανισμό του στοίχισε ,αφού οι πρώην δικοί του Εβραίοι της Ελλάδος ,ακόμα και συγγενείς του ,του φέρθηκαν άπρεπα ,τον Θεώρησαν προδότη ,¨του γύρισαν την πλάτη¨,όμως αυτός άντεξε και συγχώρεσε.

Θα αρκεστούμε προς το παρόν σε αποσπάσματα από το βιβλίο που εξέδωσε το 1962 με τίτλο: « Η επιστροφή μου εις ΧΡΙΣΤΟΝ ».Στον πρόλογο του βιβλίου γράφει.

« Ίσως σας είναι γνωστόν από τας εφημερίδας το προ δεκαετίας ,χάριτι Κυρίου ,λαβόν χώρα εις εμέ και την οικογένειάν μου μέγα γεγονός ,ίσως όμως και όχι.

Πρόκειται περί της επιστροφής μου εις Χριστόν και της βαπτίσεώς μου κατά την εορτήν της Πεντηκοστής το έτος 1952 εις την Ιεράν Μητρόπολιν της Άρτης,τόσον εμού ,όσον και ολοκλήρου της οικογενείας μου.

Δι’ εμέ και την οικογένειά μου τούτο αποτελεί μέγαν σταθμόν εις την ζωή μας ,δι’αυτό πάντα ευχαριστούμεν τον Θεόν ,δια Ιησού Χριστού του Υιού Αυτού και Θεού ημών ,δια την Χάριν και την τιμήν όπου έκαμε εις ημάς ,ώστε να μας καλέση με τον τρόπον Του εις σωτηρίαν.

Η ευγνωμοσύνη μας προς Αυτόν ως και η υπόχρέωσίς μας προς τους συνανθρώπους μας είναι μεγάλη ,κατ’εξοχήν δε εις τους αδελφούς μας Ισραηλίτες ,οίτινες παρερμηνεύοντες τας Αγίας Γραφάς απορρίπτουν μετά πείσματος και μίσους τον ήδη ελθόντα Μεσσίαν Χριστόν.Όν οι πατέρες ημών παρέδωσαν εις κρίμα θανάτου και ο Πατήρ Αυτού ανέστησεν την τρίτην ημέραν εκ νεκρών κατά τας Γραφάς.

Μάλιστα ,ιδιαιτέρως και κατ’εξαίρεσιν δι’αυτούς γράφω το βιβλιαράκι αυτό ,ίνα διευκολύνω αυτούς δια των Αγίων Γραφών μήπως θελήσουν και επιστρέψουν και δεχθούν ως Σωτήρα των τον Ιησούν.Όστις πλέον μέλλει να έλθη ουχί ίνα σώση αλλ’ ίνα κρίνη ζώντας και νεκρούς.»

Σε άλλο σημείο του βιβλίου σημειώνει.

« Από την ιδίαν όμως ημέραν της βαπτίσεως μας ήρχισαν οι διωγμοί και αι συκοφαντίαι.Αλλ’ ο Κύριος ,όχι μόνον δεν μας παρέδωσεν εις τους διωγμούς και συκοφαντίας των εχθρών μας ,αλλά μας παρηκολούθησεν με θαύματα.Εδωκεν εις ημάς τέκνον άρρεν έπειτα από εννέα ολόκληρα έτη που είχον περάσει από την τελευταία μας θυγατέρα…»

Ο Παύλος Φωτίου έζησε οικογενειακά στην Αθήνα ,όπου και έγινε γνωστός σε ευρύ θρησκευτικό κόσμο.Έζησε λιτά και ταπεινά.Όντως υπήρξε ένας σύγχρονος ομολογητής .Κοιμήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1980.

Και ας μην ξεχνάμε.Η Ιστορία δεν είναι μόνο μνήμη ,αλλά και κίνητρο για σκέψη και δράση ενάντια σε κάθε μορφή μισσαλοδοξίας και ρατσισμού.Ο έχων νούν νοείτω.

περισσότερα για τον Παύλο Φωτίου υπάρχουν στο ειδικό αφιέρωμα στην διεύθυνση