Σημείωση.
Το κείμενο που δημοσιεύεται είναι απόσπασμα από το άρθρο του κ.Σαββίδη για το βίο και την πολιτεία του Οσίου Μαξίμου του Γραικού. Ολόκληρο το κείμενο του κυρίου καθηγητή βρίσκεται ως εισαγωγικό σημείωμα στο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα με τίτλο – ΚΑΝΩΝ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΣ ΣΤΟ ΘΕΙΟΝ και ΠΡΟΣΚΥΝΟΥΜΕΝΟΝ, ΠΑΝΑΓΙΟΝ και ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑ – του ΟΣΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΓΡΑΙΚΟΥ. Ο κ.Σαββίδης είναι Ομότιμος καθηγητής του Ca.S.University στη Σχολή Ελληνικών σπουδών του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στην έδρα της Κλασσικής Φιλολογίας.
… Ὁ μ. Μάξιμος ἠσχολήθη ἀρχικῶς μέ τήν μετάφρασιν τοῦ Ψαλτηρίου καί εἰς τήν συνέχειαν μέ τήν μετάφρασιν τῶν Πράξεων, τῶν Κανόνων τῶν Οἰκουμενικῶν καί Τοπικῶν Συνόδων ἐκ τοῦ Συντάγματος Ματθαίου τοῦ Βλάσταρη, ὁμιλιῶν τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, ἁγιολογικῶν ἔργων τοῦ ἁγ. Συμεών τοῦ Μεταφραστοῦ, κ.ἄ., καθώς καί μέ τήν διόρθωσιν λειτουργικῶν κειμένων. Αἱ μεταφράσεις ἐσυνοδεύοντο ἀπό τόν ἀντίστοιχον σχολιασμόν Ἑλλήνων Πατέρων.
Ὅταν ἡ μετάφρασις τοῦ Ψαλτηρίου ὁλοκληρώθηκε, ὁ Ἡγεμών Βασίλειος ἐπέτρεψε εἰς τήν συνοδείαν τοῦ μ. Μαξίμου νά ἐπιστρέψῃ εἰς Ἅγιον Ὄρος, τόν ἴδιον ὅμως ἐκράτησε εἰς Μόσχαν, διά νά συνεχίσῃ τό ἔργον του. Ἡ παραμονή αὐτή ὁδήγησε τόν Ἕλληνα μοναχόν εἰς σύγκρουσιν μετά τοῦ νοσηροῦ ἐκκλησιαστικοῦ κατεστημένου τῆς Ρωσίας καί κυρίως μέ τό μοναστικόν ρεῦμα τῶν Κατόχων ἤ Ἰωσηφιτῶν, τοῦ ὁποίου ὁ ἐκπρόσωπος Μητροπολίτης Ρωσίας Δανιήλ ἐξελίχθη εἰς μεγάλον ἐχθρόν καί διώκτην τοῦ μ. Μαξίμου. Αἰτία τῆς ἐχθρότητας ἦσαν: Ἡ ἀρνητική στάσις τοῦ μ. Μαξίμου ἔναντι τῆς ἀποπομπῆς ὑπό τοῦ Ἡγεμόνος τῆς συζύγου του (μέ τό αἰτιολογικόν τῆς μή τεκνογονίας) · ἡ κριτική τῆς τυπολατρείας Κλήρου καί λαοῦ, εἰς βάρος τῆς οὐσίας τῆς Πίστεως · καί ἡ ἀντίδρασις αὐτοῦ κατά τοῦ πλουτισμοῦ τῶν Κατόχων καί τῶν μονῶν των, εἰς βάρος τῆς πνευματικῆς ζωῆς καί τῆς οὐσίας τοῦ Μοναχισμοῦ.
Ἀκτήμονες καί Κάτοχοι
Ἐπιβάλλεται εἰς τό σημεῖον αὐτό ἡ δι ‘ὀλίγων παρουσίασις τοῦ θέματος τῶν Ἀκτη-μόνων καί Κατόχων, διότι ὁ ἅγ. Μάξιμος ὡς γνήσιος Ὀρθόδοξος μοναχός καί δή Ἁγιορείτης πρέσβευε τάς ἀπόψεις τῶν Ἀκτημόνων, μέ ἀποτέλεσμα νά διωχθῇ ὑπό τῶν κατεχόντων τήν ἐκκλησιαστικήν διοίκησιν Κατόχων.
Κατά τήν περίοδον τῆς Μοσχοβίτικης Τσαροκρατίας, διεμορφώθησαν τά δύο γνωστά ρεύματα τοῦ Ρωσικοῦ Μοναχισμοῦ, οἱ Κάτοχοι καί οἱ Ἀκτήμονες.
Ἀρχικῶς τό Ρωσικόν μοναχικόν ἰδεῶδες ἐξεφράζετο ὑπό τοῦ ὅσ. Κυρίλλου τῆς Λευκῆς Λίμνης (+ 1429) καί ὑπό τοῦ συνεχιστοῦ του ὅσ. Διονυσίου τοῦ Γκλουσέτσκ (+ 1437) καί συνίστατο εἰς τήν πνευματικήν ἐργασίαν, μέ τήν ταυτόχρονον εὐποιΐαν καί θεραπείαν τῶν ἀναγκῶν τῶν ἀνθρώπων. Τήν πρακτικήν αὐτήν ἐτήρουν κυρίως αἱ Μοναί τῆς Θηβαΐδος τοῦ Βορρᾶ. Εἰς τήν συνέχειαν, μέ τήν εἴσοδον εἰς τάς Μονάς πολλῶν μοναχῶν καί μοναζουσῶν εὐγενοῦς καταγωγῆς καί τήν ἵδρυσιν Ἡγεμονικῶν Μονῶν, ἐπεκράτησε τό πνεῦμα τῆς ἀποκτήσεως περιουσίας ὑπό τῶν Μονῶν, μέ τήν δικαιολογίαν τῆς στηρίξεως τοῦ φιλανθρωπικοῦ ἔργου τῆς Ἐκκλησίας. Κύριοι ἐκφρασταί τοῦ πνεύματος αὐτοῦ ἦσαν ὁ ὅσ. Παφνούτιος τοῦ Μπορόβσκ (+ 1447) καί ὁ ὅσ. Ἰωσήφ τοῦ Βολοκολάμσκ (+ 1515).
ΟΙ ὀπαδοί των Κελλιβάρων δευτέρου αὐτοῦ Ρεύματος ὀνομάσθησαν Κάτοχοι ΚΑΙ Αϊ Μοναί πολυακουσμένα εὐρίσκοντο Κυρίως Εις ΤΗΝ Μόσχαν ΚΑΙ ΤΗΝ περιφέρειάν Της. ΟΙ Κάτοχοι ἔδιδαν ἔμφασιν Εις ΤΗΝ ἑνότητα Της Ἐκκλησίας ΚΑΙ των Κελλιβάρων Ἔθνους ΚΑΙ ΔΙ ‘αὐτό ἐστήριζαν τήν » ἐλέῳ Θεοῦ «ἀπολυταρχίαν τῶν Μεγ. Ἡγεμόνων – Τσάρων (μέρος αὐτῆς τῆς ἀπολυταρχίας ἦταν καί τό δικαί-ωμα τοῦ Μονάρχου νά ἐπεμβαίνῃ εἰς τά ἐσωτερικά τῆς Ἐκκλησίας). Ἐπειδή, ὅπως πίστευαν, ἡ ἑνότητα ἐκινδύνευε ἀπό τήν » ἄλλην γνώμην », ὑπεστήριζαν τόν διωγμόν τῶν αἱρετικῶν! Ἔτσι, ἀντιγράφοντες τήν Ἱεράν Ἐξέτασιν τῶν Παπικῶν, ἀντιμετώπισαν τούς αἱρετικούς μέ διωγμούς, βασανιστήρια καί τόν διά πυρᾶς θάνατον!
Ἦσαν καλοί διοικηταί καί κατεῖχον πλουσίας μονάς – παρά τήν καταδίκην τοῦ μοναστηριακοῦ πλούτου ὑπό τοῦ Μητροπ. Ρωσίας Κυπριανοῦ (+ 1406) καί ὑπό τῆς Συνόδου τοῦ 1503 – ὑποστηρίζοντας, ὅτι ἡ περιουσία εἰς τήν Ἐκκλησίαν καί τάς μονάς εἶναι ἀπαραίτητος, διά τήν ἐπιτέλεσιν τοῦ ποιμαντικοῦ καί κοινωνικοῦ των ἔργου. Οἱ σπουδαιότεροι ἐκπρόσωποι τῶν Κατόχων κατά τόν 15 ΟΝ ΚΑΙ 16 ΟΝ Αϊ. ἐκτός ἀπό τόν ὅσ. Ἰωσήφ Ἡγούμενον τοῦ Βολοκολάμσκ (1439 – 1515), ἦσαν ὁ Μητροπολίτης Ρωσίας Δανιήλ (1521 – 1539) καί ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Νόβγκοροντ Γεννάδιος (+ 1505).
ΑΠΌ ἀντίδρασιν πρός πολυακουσμένα Κατόχους ἐδημιουργήθη ΤΟ ΡΕΥΜΑ μοναχικόν Των Ἀκτημόνων , οἱ ὁποῖοι ἐκήρυττον τήν νηπτικήν ἐργασίαν καί τήν ἀκτημοσύνην. ΟΙ Ἀκτήμονες ἦσαν λόγιοι ΚΑΙ μυστικισταί φιλελευθέρων ἀντιλήψεων. Ἐδέχοντο, ὅτι οἱ μοναχοί ἔπρεπε νά ἐξαρτῶνται ἀπό τήν προσωπικήν των ἐργασίαν, διά νά διατηροῦν τήν πνευματικήν των ἀνεξαρτησίαν. Ἄν αἱ περιστάσεις τό ἐπέβαλον, δέν ἐδίσταζαν νά ἐλέγξουν ἀκόμη καί τόν Μονάρχην, ὅταν παρεβίαζε τάς ἀρχάς τῆς Χριστιανικῆς Πίστεως. Καταδίκαζαν ἀκόμη τόν διωγμόν τῶν αἱρετικῶν. Οἱ σπουδαιότεροι ἐκπρόσωποι τῶν Ἀκτημόνων ὑπῆρξαν οἱ Ὅσιοι Νεῖλος τῆς Σόρας (1433 – 1508), Μακάριος τοῦ Κολυαζίν (+ 1483), Ἀλέξανδρος τοῦ Σβίρ (+ 1533), Κορνήλιος τοῦ Κόμελ (+ 1537), Δανιήλ τοῦ Περεγιασλάβλ (+ 1540), Ἀντώνιος τοῦ Σίγια (+ 1556), Νεῖλος τοῦ Στολμπένσκ (1554) καί Νίκανδρος τοῦ Πσκώφ (+ 1581) καί ὁ Πρίγκιπος Βασσιανός Πατρίκιεφ (+ 1532), μέ τόν ὁποῖο συνεδέθη ὁ Φωτιστής τῶν Ρώσων ὅσ. Μάξιμος ὁ Γραικός, ὁ ὁποῖος ἐδέχετο τάς ἀπόψεις τῶν Ἀκτημόνων.
Ἡ συνύπαρξις τῶν δύο ρευμάτων διεκόπη, ὅταν ὁ Μεγ. Ἡγεμόνας Βασίλειος Γ ‘ἀπεφάσισε νά διαζευχθῇ τήν σύζυγόν του ὡς ἄτεκνον καί νά νυμφευθῇ ἄλλην. Ὁ Μητροπολίτης Βαρλαάμ (1511 – 1521), προσκείμενος εἰς τούς Ἀκτήμονας, ἠρνήθη νά εὐλογήσῃ αὐτόν τόν γάμον. Οἱ Κάτοχοι ἀντιθέτως διακήρυξαν, ὅτι τό μέλλον τοῦ Ἔθνους εἶναι μεγαλυτέρα ὑπόθεσις ἀπό τήν τύχην μιᾶς γυναικός! Τό ἀποτέλεσμα ἦτο ὁ Βαρλαάμ νά ἐκθρονισθῇ καί εἰς τήν θέσιν του ἐτοποθετήθη ὁ Κατοχικός Δανιήλ (1521 – 1539), ὁ ὁποῖος τό 1522 ηὐλόγησε τούς γάμους τοῦ Βασιλείου Γ ‘μετά τῆς Λιθουανῆς Πριγκιπίσσης Ἑλένης Glinskaia. Καρπός αὐτοῦ τοῦ γάμου ἦτο ὁ Ἰβάν Δ ‘ὁ Τρομερός.
Αἱ διώξεις τοῦ ἁγ. Μαξίμου
Ὡς προελέχθη, ἡ ἀρνητική στάσις τοῦ μ. Μαξίμου ἔναντι τῆς ἀποπομπῆς ὑπό τοῦ Ἡγεμόνος τῆς συζύγου του (μέ τό αἰτιολογικόν τῆς μή τεκνογονίας), ἡ κριτική τῆς τυπολατρείας Κλήρου καί λαοῦ, εἰς βάρος τῆς οὐσίας τῆς Πίστεως καί ἡ ἀντίδρασις αὐτοῦ κατά τοῦ πλουτισμοῦ τῶν Κατόχων καί τῶν μονῶν των, εἰς βάρος τῆς πνευματικῆς ζωῆς καί τῆς οὐσίας τοῦ Μοναχισμοῦ, ἔφερεν αὐτόν εἰς σύγκρουσιν μετά τοῦ Ρωσικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ κατεστημένου, τοῦ ὁποίου κύριος ἐκφραστής ἦτο ὁ Μητροπ. Ρωσίας Δανιήλ.
Ὁ μ. Μάξιμος ἀρχικῶς ἐσυκοφαντήθη ὡς διατηρῶν ἐπαφάς μετά τοῦ Τούρκου Πρέσβεως ἐν Μόσχᾳ καί ὡς συνωμοτῶν κατά τοῦ Ἡγεμόνος, ὡς μή διακείμενος θετικῶς εἰς τό θέμα τῆς διοικητικῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας ἐκ τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς ΚΠόλεως, ὅτι εἶχε εἰσαγάγει ἐσφαλμένας μεταφράσεις εἰς τά ἱερά βιβλία, ὅτι εἶχε ὑποπέσει εἰς αἱρέσεις, κ.ἄ. Τό 1525 Σύνοδος ὑπό τήν προεδρίαν τοῦ Μητροπ. Δανιήλ καταδίκασε τόν Ἕλληνα μοναχόν εἰς ἰσόβιον κάθειρξιν εἰς τήν Μονήν Βολοκολάμσκ καί εἰς ἐπίσης ἰσόβιον στέρησιν τῆς Θείας Κοινωνίας!
……… Ὅταν ἀνῆλθε εἰς τόν Ρωσικόν Θρόνον ὁ Ἰωάννης Δ ‘ὁ Τρομερός καί ἐκθρονίστηκε ὁ Δανιήλ, οἱ διάδοχοί του Μητροπ. Ρωσίας ἅγ. Ἰωάσαφ (1539 – 1542) καί ἅγ. Μακάριος (1542 – 1563), δέν ἦσαν τῶν ἀπόψεων τῶν Κατόχων (ὁ Ἰωάσαφ κατά τήν ἐνθρόνισίν του ἀνεφέρθη μέτ ‘εὐγνωμοσύνης εἰς τό Πατριαρχεῖον ΚΠόλεως καί ὁ Μακάριος ἐπέτρεψε εἰς τόν μ Μάξιμον τήν κοινωνίαν τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων.). Τότε ὁ Μάξιμος ἐζήτησε ἀπό τόν Τσάρον νά τοῦ ἐπιτραπῇ ἡ ἐπιστροφή του εἰς τήν μονήν τῆς μετανοίας του, χωρίς ὅμως ἀποτέλεσμα, ὁπότε ἠναγκάσθη νά ἀπευθυνθῇ εἰς τό Πατριαρχεῖον. Διά τό θέμα αὐτό ἀπευθύνθησαν εἰς τόν Τσάρον ὁ Πατριάρχης ΚΠόλεως Διονύσιος Β ‘(ἐκ μέρους καί τοῦ Ἱεροσολύμων Γερμανοῦ), ὁ Ἀλεξανδρείας Ἰωακείμ ὁ Πάνυ καί ἡ Μονή Βατοπεδίου, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀπελευθερωθῇ μέν ὁ Μάξιμος, ἀλλά νά μήν τοῦ ἐπιτραπῇ ἡ ἔξοδος ἀπό τήν Ρωσίαν.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΓΝΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ-ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ 