Ψυχοσάββατα – μνείαν ποιούμεθα… των απ’ αιώνος κεκοιµηµένων

---

Ετοίμαζε το πιάτο με το κόλυβο και το τοποθετούσε στην κάτασπρη κεντητή πετσέτα κεντρικά στο τραπέζι, δίπλα από το ανθοδοχείο με τα φρεσκοκομένα λουλούδια που είχαμε μαζέψει οι δυό μας πιο πριν απο τα μεγάλα λούκια (παρτέρια) του σπιτιού της, μαζί με το καντηλάκι, μια μικρή εικόνα, τη φωτογραφία σε κορνίζα του παππού, ένα πεντακάθαρο ποτήρι νερό σε κρυστάλλινο πιατάκι του γλυκού, και ένα κουτάλι.

«Είναι για τις ψυχές», μας έλεγε…
Ποιες ήταν οι ψυχές ? …
Και το βασικότερο… Πού ήταν αυτές οι ψυχές ? …
Δεν ξέραμε Τίποτα! … Μόνο κάτι απροσδιόριστα χαοτικές και αίολες εκδοχές είχαμε, κι αυτές μέσα από κάτι μισόλογα και ψιθηρίσματα των «μεγάλων,» που έπιανε και δεν έπιανε τ αυτί μας, όταν κάθε Σάββατο με ένα μικρό μεταλικό κουβαδάκι με τα χρειαζούμενα, ανηφόριζα προς το νεκροταφείο του Αγίου Μάμμαντος, βαστώντας απ’ το χέρι τη γιαγιά μου την Καλοτίνα, για να πάμε να καθαρίσουμε τους τάφους των παππούδων μου και να ανάψουμε τα καντηλάκια τους (μου είχε γίνει πάγια υποχρέωση, 10 χρονών γνώριζα σχεδόν κάθε μνημείο και κάθε γιαγιά εκεί).

Απλώς χαζεύαμε την γιαγιά μας μαζί με την αδερφή μου την Μαρία (η Αργυρούλα ή μικρότερη μου αδελφή ήταν μωρό τότε) σαν μικρά παιδιά, την ώρα που θύμιαζε ολόγυρα στο ανώι του σπιτιού τις κρεμασμένες σε μεγάλα κάντρα φωτογραφίες στο σαλόνι, ψιθυρίζοντας ονόματα σε μια της προσπάθεια να μην ξεχάσει κανένα μα κανένα… ήταν εξόχως σημαντικό αυτό! «Αξίωμα» να μην ξεχαστεί απολύτως κανείς!.
Έτσι είχαμε κι εμείς την ευκαιρία να τρυπώνουμε σ’ αυτό το «άβατο» σημείο του σπιτιού, που τα πάντα ήταν «εύθραυστα» για τα παιδικά μας χέρια μιας και η γιαγιά γνώριζε τα κατορθώματά και τις «δεξιότητες» μας από πρώτο χέρι, γι αυτό εξάλλου και το σαλόνι το λειτουργούσε χρηστικά και επισκέψιμα μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις, έτσι βιώναμε εμείς σαν παιδάκια αυτή της την προετοιμασία για το κόλυβο, (του ψυχού) κοιτώντας τα μεγάλα κρεμαστά κάντρα και ρωτώντας την γιαγιά ξανά και ξανά για το κάθε πρόσωπο ξεχωριστά, παρακολουθώντας με προσοχή όλο το τυπικό της κατασκευής, του στολίσματος και της τοποθέτησης του κολύβου στο τραπέζι.

Έπειτα, αφού τέλειωνε την προετοιμασία, έχοντας απαντήσει σε κάθε μας ερώτηση μας κοιτούσε στα μάτια γαληνεμένη, τόσο όσο να πάρει μια ανάσα και αφού είχε εκπληρώσει «το χρέος» … κατόπιν καθόταν να μπαλώσει καμιά κάλτσα, να ράψει κανένα κουμπί ή να σιδερώσει, ενώ η μορφή της λούζονταν ολόκληρη μέσα στις ακτίνες του ήλιου.

Ο φεγγίτης της πόρτας στον όροφο ήταν ακριβώς από πάνω της…
Κι εμείς χαζεύαμε τα άπειρα μικροσκοπικά μόρια σκόνης που έμπαιναν από το παράθυρο και την πόρτα του μπαλκονιού και που μαζί με τ’ αεράκι, και τις ακτίνες του ήλιου από τον φεγγίτη γινόντουσαν θελκτικά ορατά και ανάλαφρα, για τα παιδικά μας ματάκια, μιας που δεν σταματούσαν να χορεύουν με αργούς στροβιλισμούς μέσα σ αυτό το υπέρλαμπρα φωτεινό πεδίο, μαζί μ’ έναν ήλιο βασιλιά που βασίλευε… χωρίς να πάψει ούτε στιγμή να βασιλεύει.
Λέτε αυτά τα αίολα μικροσκοπικά, φωτεινά μόρια σκόνης νά ’ταν αυτές οι ψυχές τους? και να παίρνουν πρόθυμα μορφή μέσα στη λαμπρή δεσμη φωτός σαν αστραφτερά μικρά τίποτε, κι έτσι ο άντρας της, η κόρη της η Θεμελίνα που έφυγε μικράκι, ο πατέρας της, η μητέρα της, τ’ αδέλφια της, τα πεθερικά της κάποιες φίλες της που δεν ζούσαν πιά, να ερχόντουσαν έτσι απλά για να την στεφανώσουν επειδή δεν ξέχασε, και στάθηκε στο «χρέος»?

Όλοι τους υπήρχαν για την γιαγιά, και εξακολουθούσαν να ζουν στην καθημερινή της ομιλία σαν σε παραμύθι, σαν παρηγοριά αβίαστα, λες και τους μιλούσε, σαν να είχαν φύγει μόλις χθες…

Σαν να μην πέρασε μια μέρα αγαπημένη μου γιαγιά όλα αυτά τα χρόνια, από τότε που έφυγες εσύ και ο Πατέρας μου! να το ξέρετε!, και να του το πείς!, πως αυτό του το φευγιό… Δεν το ξεπέρασα Ποτέ!

Τα ίδια συνεχίζει και η μαμά μου μέχρι σήμερα, αν και σε κατάσταση ας πούμε προχωρημένου γήρατος έχοντας τα όμως «τετρακόσια», ακριβώς με την ίδια ιεροτελεστία και τυπικό, απαρασάλευτα ακριβώς όπως τα παρέλαβε από την μάνα της και από την πεθερά της, μην με ρωτήσετε βέβαια αν αυτά θα συνεχιστούν μετά την δική μας γενιά, δεν μπορώ να το ξέρω… Ειλικρινά!, νοιώθω άσχημα και μόνο στην ιδέα πως ολα αυτά μπορεί να σταματήσουν σ αυτή την γενιά, παρηγορούμαι έστω απλά που το έζησα, προσπαθώντας να το μεταλαμπαδεύσω έστω και αφηγηματικά, συνεχίζωντας παράλληλα να το ζώ, έτσι όπως προστάζει το Ανατολικό Ορθόδοξο έθος, μέχρι και σήμερα.

Καλή Ανάσταση γιαγιά μου, και καλή αντάμωση με σενα και τον πατέρα μου, οσονούπω, μαζί με όλους τους απ’ αιώνος κεκοιμημένους, συγγενείς και φίλους, γνωστούς και αγνώστους, από περάτων εώς περάτων της οικουμένης…

Ψυχοσάββατου ἰκέσιος δέησις

«..ἡμέρας ἀνεσπέρου, υἱοὺς δεῖξον, Κύριε, Ἱερεῖς ὀρθοδόξους, Βασιλεῖς τε, καὶ πάντα λαόν σου».

 π. Κωνσταντίνου Καλλιανοῦ

Ὄντως ἱερὴ καὶ πάντιμος εἶναι κι αὐτὴ ἡ ἡμέρα τοῦ Ψυχοσάββατου, ποὺ συγκαλεῖ ὅλους μας στὴν πράγματι συγκινητική, ἀλλὰ καὶ τόσο ψυχωφέλιμη Πανήγυρι πρὸς τιμὴν τῶν κεκκοιμημένων μας. Καὶ μᾶς συγκαλεῖ,  γιατὶ ἔχει τὸ νόημά της κι ἡ ἡμέρα αὐτή, ἀλλὰ  καὶ  ἡ χρονικὴ περίοδος, ποὺ διανύουμε. Τοῦ Τριῳδίου δηλαδή,  ἡ ἀείφωτος διαδρομή.

Ἤδη, λοιπόν, τιμήσαμε τὴν Τσικνοπέμπτη, μὲ τὸν εὐπρεπῆ τοῦ ἱεροῦ Τριωδίου κανονισμό, παραθέτοντας τράπεζα ἑορταστική καὶ τὴν ἑπομένη, τὴν Παρασκευή, δηλαδή, ἀρχίσαμε τὴν ἄλλη διακονία: Τὴν ἑτοιμασία τῶν κολλύβων τῶν κεκοιμημένων μας. Μὲ τὴ δέουσα σιωπή, ποὺ ἐπιβάλλεται αὐτὲς τὶς ἱερὲς τὶς ὧρες καὶ τὸ συμμάζεμα τοῦ νοῦ, ὥστε νὰ «μελετήσουμε» ὅλα τὰ ὀνόματα τῶν δικῶν μας ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι μᾶς περιμένουν νὰ τὰ κομίσουμε στὸν ἱερέα,  κάπου σὲ μιὰ τοῦ ναοῦ μισοφωτισμένη γωνιά σιωπηλὰ καθισμένοι, ὥστε νὰ τὰ ἀφουγκρατοῦν, ὁ κάθενας ξεχωριστά . Τὸ ὄνομά τους,  ποὺ θ᾿ ἀκουστεῖ μαζὶ μὲ τὰ τόσα  ἄλλα τῶν κεκοιμημένων ὀνόματα, τὰ ὁποῖα μετὰ δέους μνημονεύονται  στὸ δειλινό, ποὺ χωνεύει μέσα σὲ ἀσπρόγκριζα σύννεφα εὐωδιαστοῦ θυμιάματος καὶ προσευχῶν.

Ἄραγε, ὅλ᾿ αὐτὰ γιατὶ γίνονται -ἀπαράλλακτα αἰῶνες τώρα; Γιατὶ κομίζουμε τὰ κόλυβα, τὸν ἄρτο, τὰ ὀνόματα καὶ περιμένουμε συγκινημένοι καὶ ἥρεμοι νὰ ποῦν κι ἀπὸ τὸ δικό μας τὸ χαρτὶ ὅσα γράψαμε…Πατέρων,  πάππων, προππάπων, ἀδελφῶν συγγενῶν κατὰ σάρκα καὶ πνεῦμα…Ὀνόματα…Λέξεις,  ποὺ ἄν τὶς γυρίσεις ἀνάποδα θὰ δεῖς νὰ φανεῖ τὸ Πρόσωπο καὶ ἡ πολιτεία αὐτοῦ ποὺ κρύβεται πίσω ἀπὸ τὸ κάθε ὄνομα. Γιατί, λοιπόν, γίνονται ὅλ᾿ αὐτά;

Ἡ διδαχὴ ποὺ ἔχουμε λάβει ἀπὸ τὸν Κύριο Ἰησοῦ εἶναι τό, «ἀγαπᾶτε ἀλλήλους»( Ἰω13, 34) καὶ σὲ βαθύτερη προέκταση, ὅτι «Θεὸς ἀγάπη ἐστί» ( Α. Ἰω. 4, 16)

Ἄν, λοιπόν, αὐτὴν τὴν «καινὴν ἐντολὴν» ἔχουμε λάβει  ὡς θεμέλιο,  γιὰ νὰ σταθεῖ ὅρθια ἡ πίστη μας, τότε εἶναι φυσικὸ νὰ προβάλλουμε αὐτὴν τὴν ἀγάπη, ὄχι μονάχα στοὺς ζῶντες καὶ συγκροτοῦντες τὸ ἔμμεσο ἤ ἄμεσο περιβάλλον μας, ἀλλὰ καὶ σὲ κείνους ποὺ ἔχουν ἀναχωρήσει ἀπὸ τὰ πρόσκαιρα καὶ ἐπιγεια. Ὅλους αὐτοὺς,  ποὺ θυμόμαστε συνεχῶς μέν, ἀλλὰ περισσότερο σἠμερα. Ἐπειδὴ εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ μᾶς ἀγάπησαν καὶ ἀγαπήσαμε. Κι ἡ ἀγάπη αὐτὴ εἶναι ποὺ  μᾶς συγκαλεῖ σήμερα στὸ ναό, ὥστε νὰ τοὺς ξαναθυμηθοῦμε, γιατί, μὴν τὸ ξεχνᾶμε, ὅτι ἡ ὄντως ἀγάπη εἶναι ὁ Τριαδικὸς Θεός, Αὐτὸς ποὺ τοὺς ἔχει ἐγγράψει «ἐν Βίβλῳ ζωῆς» καὶ τοὺς θυμᾶται πάντα, γιατὶ καὶ σιμά Του εἶναι, ἀλλὰ καὶ παιδιά του νομίζονται. Καὶ τοὺς θυμόμαστε ἐπίσης καὶ γιὰ ἕναν ἄλλο λόγο: Ἐπειδὴ αὔριο, ποὺ κι ἐμεῖς θὰ βρεθοῦμε στὴ θέση τους, κάποιοι νὰ βρεθοῦν νὰ μᾶς δείξουν τὴν ἀγαπη τους, τὴν ἔγνοια τους ὅτι μᾶς θυμοῦνται, ὅτι προσεύχονται καὶ γιὰ μᾶς.

Ψυχοσάββατο, λοιπόν. Καὶ μὲ τὴν ἀγαπη ὁδηγὸ καὶ πυξίδα πορευόμαστε πρὸς τὸ ναό, γι᾿ ἄλλη μιὰ χρονιὰ ἀκόμη, ὥστε νὰ τιμήσουμε τοὺς κεκοιμημένους,  «πᾶσαν[δηλ] ἡλικίαν, πρεσβύτας καὶ νεανίσκους, νέους καὶ ἐφήβους, παῖδας, καὶ τὰ ἄωρα βρέφη, ἀρρενικὴν φύσιν τε καὶ θηλείαν…». Νὰ τοὺς τιμήσουμε μὲ ἱερὸ δέος καὶ συγκίνηση εὐχόμενοι,    «….διὸ οὓς ἐκάλυψε τάφος, ἐν πάσῃ χώρᾳ, ἐν τῇ κρίσει, σῶσον Πανοικτίρμον».

Ψυχοσάββατο 2019

Τὰ Ψυχοσάββατα

 

.

Τιμόθεος Παπουτσάκης  Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης (+)

Γιά τήν βαρυσήμαντη ἔννοια πού ἔχουν τά ψυχοσάββατα, θά ποῦμε ἐδῶ λίγα λόγια.

Ἀπό τό πρῶτο συνθετικό τῆς λέξεως καταλαβαίνομε πώς οἱ μέρες αὐτές εἶναι ἀφιερωμένες στούς νεκρούς, στίς ψυχές, στόν κόσμο τῶν πνευμάτων.

Ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι μόνο σῶμα πού βλέπομε νά ζεῖ, νά κινεῖται, νά ἐργάζεται, νά χαίρεται, νά ὑποφέρει, νά γηράσκει καί νά πεθαίνει. Εἶναι καί ἡ ψυχή ἡ ἀθάνατη, πού εὑρίσκεται ἑνωμένη μέ τό σῶμα, ὅσο ἐκεῖνο ζῆ. Ὅταν ὅμως πεθάνει τό σῶμα, ἡ ψυχή ζῆ, ὑπάρχει καί παραμένει ἀθάνατη. Εἶναι πνευματική ὑπόσταση, αἰώνια καί μεταφέρεται στόν ἀόρατο κόσμο τῶν πνευμάτων.

Ἔτσι ἡ Ἐκκλησία, σάν φιλόστοργη μητέρα, δέν εἶναι μόνο γιά ὅσους ζοῦν στόν κόσμο τοῦτο, ἀλλά καί γιά τά παιδιά της πού πέθαναν καί ἡ ψυχή των εὑρίσκεται στόν πνευματικό κόσμο.

Ἡ διδασκαλία αὐτή εἶναι βασική ἀλήθεια τῆς ὀρθοδόξου πίστεώς μας. Σάν συνέχεια αὐτοῦ τοῦ δόγματος εἶναι καί μία ἄλλη διδασκαλία στενά ἑνωμένη μέ τήν προηγούμενη. Εἶναι ἡ διδασκαλία περί τῆς ἀνταποδόσεως, τῆς κρίσεως. Ὁ Θεός θά κρίνει τούς ἀνθρώπους σύμφωνα μέ τά ἔργα των.

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἁμαρτωλός καί ἔνοχος μπροστά στήν θεία δικαιοσύνη, γιά μικρές ἤ μεγάλες ἁμαρτίες. Τό σοβαρότερο καθῆκον τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νά εὑρίσκεται πάντα ἕτοιμος γιά τήν ἄλλη ζωή.

Ἡ Ἐκκλησία εὔχεται πάντοτε γιά τήν σωτηρία τῶν παιδιῶν της. Ἀγωνίζεται νά καταρτίζει ἁγίους, γιά τή βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Πολλοί ὅμως ἄνθρωποι πεθαίνουν μέ ὁρισμένες ἀτέλειες καί ρύπους, ὄχι γιατί ἦσαν ἄπιστοι καί ἀσεβεῖς, ἀλλά ἀπό ἀδυναμίες ἴσως νά ἦλθε καί ὁ θάνατος ξαφνικά καί ἔφυγαν ἀτελεῖς καί ἐλαττωματικοί στήν ἀρετή καί τήν ἁγιότητα.

Ἡ Ἐκκλησία ἔρχεται βοηθός καί παρήγορος καί γι’ αὐτές τίς ψυχές. Παράδοση Ἀποστολική, ἀρχαία, νά προσφέρονται δῶρα καί προσφορές, κερά, λιβάνια, κανδήλια, ὑπέρ τῶν νεκρῶν. «Δεκτά γάρ ταῦτα Θεῷ καί πολλήν φέροντα τήν ἀντίδοσιν», λέγει ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, «Ἄς φροντίσομε γιά τήν ὠφέλεια τῶν νεκρῶν μας. Ἄς τούς δώσομε τήν πρέπουσα βοήθεια, ἐλεημοσύνες καί προσφορές, γιατί αὐτό τούς δίδει πολλή ἀνακούφιση καί κέρδος καί ὠφέλεια. Γιατί αὐτά δέν νομοθετήθηκαν στήν τύχη ἀλλά ἀπό τούς πανσόφους Μαθητές καί Ἀποστόλους τοῦ Κυρίου παρεδόθησαν στήν Ἐκκλησία, νά μνημονεύει ὁ ἱερέας πάνω στά ἄχραντα Μυστήρια τούς πιστούς πού ἐκοιμήθησαν», λέγει καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Καί προσθέτει πώς «ὅσοι λησμονοῦν καί ἀποφεύγουν νά τελέσουν τά νενομισμένα στούς νεκρούς των θά ἔχουν εὐθύνη καί ἁμαρτία».

Τά μνημόσυνα, λειτουργίες, ἐλεημοσύνες καί ὅσα ἄλλα γίνονται γιά τούς νεκρούς, ἔχουν μεγαλύτερη σημασία γιά κείνους πού πέθαναν σέ πολέμους, συμφορές καί καταστροφές, σέ ἐρημιές, σέ θάλασσες, μέ θανάτους διαφόρους, καί μάλιστα ὅταν δέν εἶχαν κανένα δικό τους νά ἐνδιαφερθῆ γιά τήν ψυχή των.

Ἡ Ἐκκλησία μνημονεύει «τῶν ἀπό περάτων κεκοιμημένων πατέρων καί ἀδελφῶν», γιατί γνωρίζει τήν εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ καί ὅτι «νικᾶ τό φιλάνθρωπον».

Ἡ στοργή αὐτή τῆς Ἐκκλησίας γιά τούς νεκρούς εἶναι καί μέγα μάθημα γιά τούς ζῶντες, γιατί τούς καλεῖ σέ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός των, στήν μετάνοια καί στήν σταθερή προετοιμασία γιά τήν σωτηρία τῆς ψυχῆς των στήν αἰωνιότητα τοῦ Θεοῦ.

Πηγή: Αγία Ζώνη

Εικόνα από: Ορθόδοξος Συναξαριστής

Επικήδειος του Θεσσαλονίκης Ανθίμου για τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο (+28 Ιανουαρίου 2008)

 

Ἀ­δελ­φοί,

Τὶς πρῶ­τες πρω­ϊ­νὲς ὧ­ρες καὶ πρὶν ἀ­κό­μη φέ­ξη τὸ φυ­σι­κὸ φῶς τοῦ οὐ­ρα­νοῦ, στὸ Ἐκ­κλη­σι­α­στι­κὸ Κτί­ρι­ο τῆς ἀρ­χι­ε­πι­σκο­πι­κῆς κα­τοι­κί­ας στὸ Ψυ­χι­κὸ τῆς Ἀτ­τι­κῆς, ἕ­νας ἱ­ε­ρὸς ἄν­δρας, ἕ­να πο­λύ­τι­μο κό­σμη­μα τῆς δω­ρε­ᾶς τοῦ Θε­οῦ στὴν Ἐκ­κλη­σί­α Του, ἀ­φῆ­κε τὴν τε­λευ­ταί­α του πνο­ή, πα­ρα­δί­δο­ντας τὴν ψυ­χή του σὲ Κεῖ­νον ποὺ τὴν εἶ­χε πλά­σει. Ἔκ­πλη­κτοι οἱ θε­ρά­πο­ντες ἰ­α­τροὶ καὶ οἱ ἄν­θρω­ποι οἱ δι­κοί του, στά­θη­καν ἐ­νε­οὶ μπρο­στὰ στὸν ἀ­νε­πι­θύ­μη­το ἐ­πι­σκέ­πτη, τὸν θά­να­το. Τὸ ση­μεῖ­ο τοῦ σταυ­ροῦ ἀ­πὸ τοὺς πα­ρό­ντες ἐ­πε­σφρά­γι­σε τὸ «μυ­στή­ρι­ο» τοῦ θα­νά­του. Ὁ Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Ἀ­θη­νῶν καὶ πά­σης Ἑλ­λά­δος Χρι­στό­δου­λος ἦ­ταν νε­κρός.

Τὸ ὡ­ρο­λό­γι­ο τῆς ἱ­στο­ρί­ας τῆς ἁ­γι­ω­τά­της Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος εἶ­χε στα­μα­τή­σει. Σὰν τὸ φῶς με­τὰ τὰ χα­ρά­μα­τα, δι­α­δό­θη­κε τα­χύ­τα­τα ἡ εἴ­δη­ση τῆς ἐκ­δη­μί­ας τοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Χρι­στο­δού­λου, ποὺ ἦλ­θε καὶ ἐ­πά­γω­σε τὶς καρ­δι­ὲς τῶν Ἑλ­λή­νων ἀ­π’ ἄ­κρου εἰς ἄ­κρον τῆς ἑλ­λη­νι­κῆς πα­τρί­δας καὶ ἐ­κτὸς αὐ­τῆς στὸν ἀ­πό­δη­μο Ἑλ­λη­νι­σμό. Βα­ρύ­τα­το τὸ πέν­θος, ἀ­νε­κτί­μη­τος ἡ ἀ­πώ­λει­α, σκλη­ρὸς ὁ ἀ­πορ­φα­νι­σμός, παν­στρα­τι­ὰ οἱ δα­κρύ­ο­ντες γι­ὰ τὴν στέ­ρη­σή τους ἀ­πὸ τὸν πνευ­μα­τι­κὸ πα­τέ­ρα, παλ­λα­ϊ­κὴ καὶ σὲ ἐ­πί­πε­δο θε­σμι­κῶν καὶ δι­α­κε­κρι­μέ­νων προ­σω­πι­κο­τή­των ἡ ὁ­μο­λο­γί­α ὅ­τι ἡ Ὀρ­θό­δο­ξος Ἐκ­κλη­σί­α τῆς Ἑλ­λά­δος ἐ­στε­ρή­θη τοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Ἀ­θη­νῶν Χρι­στο­δού­λου, ἀν­δρὸς ἱ­ε­ροῦ, εὐ­παι­δεύ­του, ἐκ­κλη­σι­α­στι­κοῦ, εὐ­γε­νοῦς, χα­ρι­σμα­τι­κοῦ, εὐ­τόλ­μου, φι­λαν­θρώ­που καὶ φι­λο­πά­τρι­δος.

Ταυ­τό­χρο­να μὲ τὴν θλί­ψη, μέ­σα ἀ­πὸ τὰ ἀ­πο­θέ­μα­τα τῆς ὀρ­θο­δό­ξου πνευ­μα­τι­κό­τη­τος, ἀ­νέ­τει­λε ἀ­πὸ τὶς ψυ­χὲς τῶν πι­στευ­ό­ντων Χρι­στι­α­νῶν, κλή­ρου καὶ λα­οῦ, ἡ κα­τα­φυ­γὴ στὸν αἰ­ώ­νι­ο λό­γο τοῦ Σω­τῆ­ρος Χρι­στοῦ γι­ὰ τὸν θά­να­το· «Μὴ θαυ­μά­ζε­τε τοῦ­το ὅ­τι ἔρ­χε­ται ὥ­ρα ἐν ᾗ πά­ντες οἱ ἐν τοῖς μνη­μεί­οις ἀ­κού­σο­νται τῆς φω­νῆς αὐ­τοῦ καὶ ἐκ­πο­ρεύ­σο­νται οἱ τὰ ἀ­γα­θὰ ποι­ή­σα­ντες εἰς ἀ­νά­στα­σιν ζω­ῆς» (Ἰω. 5,28-29). Καὶ ὁ θε­ό­πνευ­στος μέ­γας Ἀ­πό­στο­λος Παῦ­λος συμ­βου­λεύ­ει· «Οὐ θέ­λο­μεν ὑ­μᾶς ἀ­γνο­εῖν πε­ρὶ τῶν κε­κοι­μη­μέ­νων, ἵ­να μὴ λυ­πῆ­σθε κα­θὼς καὶ οἱ λοι­ποὶ οἱ μὴ ἔ­χο­ντες ἐλ­πί­δα» (Α΄ Θεσσ. 4,13).

Πο­λύ­φω­τος οὐ­ρα­νὸς ἡ Ἐκ­κλη­σί­α ἀ­ντι­φεγ­γί­ζου­σα τὴν δό­ξα τῆς μο­ναρ­χού­σης στὸν κό­σμο Τρι­ση­λί­ου Θε­ό­τη­τος, στρέ­φει τοὺς προ­βο­λεῖς της, δι­δα­κτι­κά, ἀ­πο­κα­λυ­πτι­κὰ καὶ στὸν πε­ρί­πυ­στο ἀρ­χι­ε­πι­σκο­πι­κὸ θρό­νο τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος, ὅ­που ὁ κε­κοι­μη­μέ­νος Προ­κα­θή­με­νος αὐ­τῆς Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Χρι­στό­δου­λος δι­έ­θε­σε τὶς δω­ρε­ὲς τοῦ Θε­οῦ καὶ τὰ ἀν­θρώ­πι­να χα­ρί­σμα­τα, ποὺ μὲ τὴν σει­ρά τους ἀ­ντα­να­κλοῦν πνευ­μα­τι­κὰ πά­νω στὰ ἑ­κα­τομ­μύ­ρι­α τῶν ψυ­χῶν τοῦ πλη­ρώ­μα­τος τῆς στρα­τευ­ο­μέ­νης Ἐκ­κλη­σί­ας.

Κλί­νου­σα γό­νυ σε­βα­σμοῦ εὐ­γνω­μο­σύ­νης καὶ εὐ­χα­ρι­στι­ῶν ἡ Ἐκ­κλη­σί­α τῆς Ἑλ­λά­δος δι­ὰ τῆς σε­πτῆς Ἱ­ε­ραρ­χί­ας αὐ­τῆς, πρὸς τὸν «μα­κα­ρί­ᾳ τῇ λή­ξει γε­νό­με­νον» ἀ­οί­δι­μο Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πο Χρι­στό­δου­λο, δη­μι­ουρ­γεῖ καὶ ὀ­νο­μά­ζει στα­θμὸ ἀ­να­φο­ρᾶς ὅ­λη τὴν ἀρ­χι­ε­πι­σκο­πεί­α του, στὴν ὁ­ποί­α κα­τα­φαί­νε­ται, «θεί­ᾳ συ­νάρ­σει» ἡ ἐξελί-ξιμη, προ­ϊ­οῦ­σα καὶ εὐ­λο­γη­μέ­νη πα­ρὰ τοῦ Θε­οῦ Ἐκ­κλη­σί­α τῆς Ἑλ­λά­δος πρὸς τὸν σκο­πὸ τῆς ἐκ­πλη­ρώ­σε­ως τῆς ὑ­ψη­λῆς ἀ­πο­στο­λῆς της.

Ὑ­πεί­κο­ντες στὴν πα­ρα­δε­δο­μέ­νη τε­λε­τουρ­γι­κὴ τα­κτι­κὴ τῆς ἁ­γί­ας μας Ἐκ­κλη­σί­ας κα­τὰ τὶς ἱ­ε­ρὲς ἐκ­δη­μί­ες τῶν ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῶν προ­σω­πι­κο­τή­των, νὰ πα­ρα­τί­θε­νται συ­νο­πτι­κῶς τὰ βι­ο­γρα­φι­κὰ αὐ­τῶν, πα­ρα­θέ­το­μεν τὰ ἀ­κό­λου­θα, ὡς μί­α συνοπτικὴ ἐ­νη­μέ­ρω­ση:

Ὁ κε­κοι­μη­μέ­νος Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Ἀ­θη­νῶν καὶ πά­σης Ἑλ­λά­δος κυ­ρὸς Χρι­στό­δου­λος, κα­τὰ κό­σμο Χρῆ­στος Πα­ρα­σκευ­α­ΐ­δης τοῦ Κων­στα­ντί­νου καὶ τῆς Βα­σι­λι­κῆς, γεν­νή­θη­κε στὴν Ξάν­θη τῆς Δυ­τι­κῆς Θρά­κης τὸ 1939. Τὸ 1941 ἡ οἰ­κο­γέ­νει­ά του με­τοι­κί­ζει στὴν Ἀ­θή­να. Στὴν Ἀ­θή­να ὁ Χρι­στό­δου­λος ἀ­να­πτυσ­σό­με­νος πνευ­μα­τι­κὰ μέ­σῳ τῶν κα­τη­χη­τι­κῶν εὐ­και­ρι­ῶν τῆς ἐ­νο­ρί­ας τῆς ἁ­γί­ας Ζώ­νης Κυ­ψέ­λης, ἐ­φοί­τη­σε στὴ Λε­ό­ντει­ο Σχο­λὴ καὶ ἐ­σπού­δα­σε στὴ Νο­μι­κὴ Σχο­λὴ (1956-1961) καὶ στὴ Θε­ο­λο­γι­κὴ Σχο­λὴ (1962-1967) τοῦ Πα­νε­πι­στη­μί­ου Ἀ­θη­νῶν, μὲ βα­θμὸ καὶ ἐκ τῶν δύ­ο σχο­λῶν Ἄ­ρι­στα. Ταυ­το­χρό­νως σπού­δα­σε βυ­ζα­ντι­νὴ μου­σι­κὴ στὸ Ὠ­δεῖ­ο Ἀ­θη­νῶν καὶ ἐ­πε­δό­θη στὴν ἐ­κμά­θη­ση ξέ­νων γλωσ­σῶν. Τὸ Μάρ­τι­ο τοῦ 1981 ἀ­να­γο­ρεύ­ε­ται δι­δά­κτωρ τοῦ Κα­νο­νι­κοῦ Δι­καί­ου ἀ­πὸ τὴν Θε­ο­λο­γι­κὴ Σχο­λὴ τοῦ Ἀ­ρι­στο­τε­λεί­ου Πα­νε­πι­στη­μί­ου Θεσ­σα­λο­νί­κης. Ἀ­κο­λου­θή­σας τὸν ἄ­γα­μο ἐκ­κλη­σι­α­στι­κὸ βί­ο, τὸ 1961 ἐ­χει­ρο­το­νή­θη­κε δι­ά­κο­νος καὶ τὸ 1965 πρε­σβύ­τε­ρος καὶ ὡς ἀρ­χι­μαν­δρί­της το­πο­θε­τεῖ­ται προ­ϊ­στά­με­νος καὶ ἱ­ερο­κή­ρυξ στὸν ἱ­ε­ρὸ Να­ὸ τῆς Πα­να­γί­τσας Πα­λαι­οῦ Φα­λή­ρου, ὅ­που ἀ­νέ­πτυ­ξε πλου­σι­ω­τά­τη ποι­μα­ντι­κὴ καὶ ἱ­ε­ρα­πο­στο­λι­κὴ δρά­ση. Τὴν ἴ­δι­α πε­ρί­ο­δο ἀ­να­λαμ­βά­νει, κα­τό­πιν δι­α­γω­νι­σμοῦ, κα­θή­κο­ντα γραμ­μα­τέ­ως τῆς Ἱ­ε­ρᾶς Συ­νό­δου καὶ στὴ συ­νέ­χει­α ἀρ­χι­γραμ­μα­τεύ­ο­ντος αὐ­τῆς. Τὸν Ἰ­ού­λι­ο τοῦ ἔ­τους 1974 ἐ­κλέ­γε­ται Μη­τρο­πο­λί­της Δη­μη­τρι­ά­δος, μὲ ἕ­δρα τὸν Βό­λο, ὅ­που ἀ­να­πτύσ­σει πλού­σι­α καὶ πο­λι­σχι­δῆ δρά­ση, μὲ πρω­το­βου­λί­ες ποὺ τὸ πρῶ­τον ἐ­φηρ­μό­σθη­σαν σὲ το­πι­κὴ Ἐκ­κλη­σί­α. Ἡ Ἱ­ε­ρὰ Σύ­νο­δος τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τὸν ἐ­χρη­σι­μο­ποί­η­σε πολ­λά­κις σὲ δι­α­φό­ρους το­μεῖς καὶ σὲ ἀ­πο­στο­λὲς μα­ζὺ καὶ μὲ ἄλ­λους Ἱ­ε­ράρ­χες γι­ὰ σο­βα­ρό­τα­τα ζη­τή­μα­τα τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας.

Χη­ρεύ­σα­ντος τοῦ ἀρ­χι­ε­πι­σκο­πι­κοῦ θρό­νου τῶν Ἀ­θη­νῶν, με­τὰ τὴν ἐκ­δη­μί­α τοῦ μα­κα­ρι­στοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που κυ­ροῦ Σε­ρα­φεὶμ Τί­κα τὴν 10^η Ἀ­πρι­λί­ου 1998, ἡ Ἱ­ε­ρὰ Σύ­νο­δος τῆς Ἱ­ε­ραρ­χί­ας τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος, ἐ­ξέ­λε­ξε τὸν ἀ­πὸ Δη­μη­τρι­ά­δος Μη­τρο­πο­λί­τη Χρι­στό­δου­λο, τὴν 28^η Ἀ­πρι­λί­ου 1998, νο­μί­μως καὶ κα­νο­νι­κῶς, Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πο Ἀ­θη­νῶν καὶ πά­σης Ἑλ­λά­δος, ὡς τὸν 19^ο ἀ­πὸ τῆς Πα­λιγ­γε­νε­σί­ας τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πο μὲ ἀ­πό­λυ­τα νό­μι­μες, κα­νο­νι­κές, δη­μο­κρα­τι­κὲς καὶ συ­νο­δι­κὲς δι­α­δι­κα­σί­ες καὶ μά­λι­στα ὑ­πὸ τῆς Συ­νό­δου τῆς Ἱ­ε­ραρ­χί­ας τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος. Ἀ­πὸ τὴν δι­α­δι­κα­σί­α τῆς ἐν­θρο­νί­σε­ως τὴν 9^η Μα­ΐ­ου 1998, ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὶς ἐν­θου­σι­ώ­δεις ἐκ­δη­λώ­σεις τοῦ εὐ­σε­βοῦς λα­οῦ­ καὶ πέ­ραν τῆς ἐφαρμογῆς τῶν νο­μο­κα­νο­νι­κῶν δι­α­τά­ξε­ων, ὁ Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Χρι­στό­δου­λος κα­τέ­λι­πε δύ­ο μνη­μει­ώ­δη κεί­με­να πνευ­μα­τι­κοῦ, ἐκ­κλη­σι­α­στι­κοῦ καὶ νο­μο­κα­νο­νι­κοῦ πε­ρι­ε­χο­μέ­νου. 1^ο Τὸν ἐν­θρο­νι­στή­ρι­ο λό­γο του καὶ 2^ο Τὴν εἰ­σα­γω­γι­κὴ ὁ­μι­λί­α του ἐ­νώ­πι­ον τῆς Ἱ­ε­ραρ­χί­ας τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος, κα­τὰ τὴν πρώ­τη σύ­γκλη­ση αὐ­τῆς ὑ­πὸ τὴν προ­ε­δρί­α του τὴν 6^η Ὀ­κτω­βρί­ου 1998. Τὰ δύ­ο κεί­με­να αὐ­τὰ ἦ­σαν οἱ προ­άγ­γε­λοι καὶ προ­πο­μποὶ γι­ὰ τὶς ἐ­νέρ­γει­ες, τὶς πρω­το­βου­λί­ες, τὶς ἐ­μπνεύ­σεις καὶ τὶς δρά­σεις τοῦ νέ­ου Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που, ὁ ὁ­ποῖ­ος κυ­ρι­ο­λε­κτι­κῶς, ἐρ­γα­ζό­με­νος νυ­χθη­με­ρὸν καὶ κι­νού­με­νος πρὸς «πᾶ­σαν ἀ­να­γκαί­αν χρεί­αν» ἐ­πε­λή­φθη ἐ­γκαί­ρως τῆς με­γά­λης καὶ δυ­σχε­ροῦς ἀ­πο­στο­λῆς ποὺ ἀ­παι­τεῖ τὸ εὐ­λο­γη­μέ­νο, ἀλ­λὰ κο­πι­ῶ­δες καὶ ρι­ψο­κίν­δυ­νο ἔρ­γο τοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος.

Τὸ ση­μα­ντι­κώ­τε­ρο κα­τόρ­θω­μα τοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Χρι­στο­δού­λου εἶ­ναι τὸ γε­γο­νὸς ὅ­τι ἐ­το­πο­θέ­τη­σε τὴν Ἐκ­κλη­σί­α στὸ κέ­ντρο τοῦ ἐν­δι­α­φέ­ρο­ντος, τῶν προ­βλη­μα­τι­σμῶν καὶ τῆς ἐ­πι­και­ρό­τη­τος. Μὲ τὸν με­στὸ λό­γο, ἀλ­λὰ καὶ τὶς εὐ­φυ­εῖς πα­ρεμ­βά­σεις του σὲ θέ­μα­τα κα­τα­λυ­τι­κὰ γι­ὰ τὴν πνευ­μα­τι­κὴ καὶ ἠ­θι­κὴ ζω­ὴ τοῦ τό­που, κα­τώρ­θω­σε νὰ ἀ­να­δεί­ξη τὶς θέ­σεις τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας καὶ νὰ ὑ­πο­στα­σι­ά­ση τὴν προσ­δο­κί­α τῆς «ἄλ­λης φω­νῆς» στὴν πο­λυ­φω­νι­κὴ Βα­βὲλ τῶν δι­α­φό­ρων σκοπῶν καὶ σκο­πι­μο­τή­των. Πρώ­τη φο­ρὰ τὸ κή­ρυ­γμα τοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Ἀ­θη­νῶν, ἀ­πο­κτᾶ κε­ντρι­κὴ θέ­ση σὲ ὅ­λα τὰ δελ­τί­α εἰ­δή­σε­ων τῆς Κυ­ρι­α­κῆς, ἔ­στω καὶ ἀ­πο­σπα­σμα­τι­κά. Πρώ­τη φο­ρὰ τὸ πε­ρι­ε­χό­με­νο ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῆς δι­δα­χῆς γί­νε­ται ἀ­ντι­κεί­με­νο αὐ­θορ­μή­των κα­θη­με­ρι­νῶν συ­ζη­τή­σε­ων, ἔ­στω καὶ ἂν δι­α­τυ­πώ­νο­νται ἀ­ντιρ­ρή­σεις ἢ ποι­κί­λα σχό­λι­α. Πρώ­τη φο­ρὰ δη­μι­ουρ­γεῖ­ται ἡ αἴ­σθη­ση στὴν ἑ­λλη­νι­κὴ κοι­νω­νί­α ὅ­τι ὑ­πάρ­χει φω­νὴ ἀ­δέ­σμευ­τη, ἕ­τοι­μη νὰ δι­α­σαλ­πί­ση τὸν λό­γο τῆς ἀ­λη­θεί­ας ποὺ ἐ­λευ­θε­ρώ­νει, τὸν λό­γο τῆς λυ­τρώ­σε­ως ποὺ εἰ­ρη­νεύ­ει, τὸν λό­γο τῆς ἐλ­πί­δος ποὺ ἀ­να­νε­ώ­νει, χω­ρὶς νὰ ἀ­γνο­οῦ­νται καὶ οἱ δι­α­τυ­πού­με­νες ἀ­ντιρ­ρή­σεις.

Ὁ ἱ­ε­ρὸς Ἀ­πό­στο­λος Παῦ­λος, ἐ­μπνε­ό­με­νος ὑ­πὸ τοῦ ἁ­γί­ου Πνεύ­μα­τος, δι­δά­σκει εἰ­δι­κώ­τε­ρα: «Ἔ­χο­ντες δὲ χα­ρί­σμα­τα κα­τὰ τὴν χά­ριν τὴν δο­θεῖ­σαν ἡ­μῖν δι­ά­φο­ρα, εἴ­τε προ­φη­τεί­αν, κα­τὰ τὴν ἀ­να­λο­γί­αν τῆς πί­στε­ως, εἴ­τε δι­α­κο­νί­αν ἐν τῇ δι­α­κο­νί­ᾳ, εἴ­τε ὁ δι­δά­σκων ἐν τῇ δι­δα­σκα­λί­ᾳ εἴ­τε ὁ πα­ρα­κα­λῶν ἐν τῇ πα­ρα­κλή­σει, ὁ με­τα­δι­δοὺς ἐν ἁ­πλό­τη­τι, ὁ προ­ϊ­στά­με­νος ἐν σπου­δῇ, ὁ ἐ­λε­ῶν ἐν ἱ­λα­ρό­τη­τι» (Ρωμ. 12,6-8). Μέ­σα σ’ α­ὐτὴ τὴν ἁ­γι­ο­γρα­φι­κὴ δι­α­τύ­πω­ση, δι­ὰ τῆς Χά­ρι­τος τοῦ ἁ­γί­ου Θε­οῦ, μπο­ροῦ­με νὰ ἀ­να­ζη­τή­σω­με τὴ Δι­α­κο­νί­α καὶ τὸν λό­γο τοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Χρι­στο­δού­λου, ὡς ποι­μέ­νος ἐ­πι­σκό­που καὶ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος, τὰ ξε­χω­ρι­στὰ χα­ρί­σμα­τα, ἤ­τοι τὴν προ­νο­η­τι­κό­τη­τα, τὴν πρό­βλε­ψη, τὴν ἐκ­κλη­σι­α­στι­κὴ δι­α­κο­νί­α, τὴν δι­δα­σκα­λί­α, τὴν προ­τρο­πὴ πρὸς τὸν ἐ­νά­ρε­το βί­ο, τὴν πρα­γμά­τω­ση ἀ­γα­θῶν πρά­ξε­ων μὲ τα­πεί­νω­ση, τὴν ἐ­πι­στα­σί­α καὶ ἐ­πι­μέ­λει­α γι­ὰ τὰ κα­λὰ ἔρ­γα, τὴν ἄ­σκη­ση τῆς ἐ­λε­η­μο­σύ­νης μὲ χα­ρὰ καὶ προ­σή­νει­α.

Αὐ­τὸ τὸ εὐ­λο­γη­μέ­νο πο­λύ­πτυ­χο τῶν ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῶν δρα­στη­ρι­ο­τή­των ὑ­πῆρ­ξε προ­σφο­ρὰ πρὸς τὸν δι­δά­σκα­λο, Λυ­τρω­τὴ καὶ Σω­τή­ρα μας Χρι­στό, μὲ ἀ­να­γω­γὴ στὸν οὐ­ρά­νι­ο Πα­τέ­ρα, ὅ­πως ὁ ἴ­δι­ος ὁ Κύ­ρι­ος δι­δά­σκει: «Ἐ­άν τις ἐ­μοὶ δι­α­κο­νῇ τι­μή­σει αὐ­τὸν ὁ πα­τήρ» (Ἰω. 12,26). Καὶ κα­θὼς ἐ­ζή­σα­με τὸν Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πο ὁ­λη­με­ρίς, ἀλ­λὰ καὶ με­τὰ τὰ με­σά­νυ­κτα, νὰ με­ρι­μνᾶ, νὰ σχεδιάζει, νὰ ἀ­γω­νι­ᾶ, νὰ ἀ­νη­συ­χεῖ γι­ὰ τὸ ἔρ­γο τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, τὸν ἐ­νοι­ώ­σα­με νὰ παίρ­νει ἀ­να­πνο­ὲς ἐλ­πί­δος, ἀ­φοῦ καὶ ἄλ­λους ἀ­δελ­φούς, κλη­ρι­κοὺς καὶ λα­ϊ­κούς, κα­τέ­στη­σε στὰ χα­ρα­κώ­μα­τα τοῦ χρέ­ους, καὶ νὰ ἐ­πα­να­λαμ­βά­νει πρὸς ὅ­λους τοὺς λό­γους τῶν ἁ­γίων Ἀ­πο­στό­λων: «Ἡ­μεῖς δὲ τῇ προ­σευ­χῇ καὶ τῇ δι­α­κο­νί­ᾳ τοῦ λό­γου προ­σκαρ­τε­ρή­σο­μεν ἀ­δελ­φοί» (Πραξ. 6,4), γι­ὰ τὴν πο­ρεί­α τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τοῦ Χρι­στοῦ.

Ἡ πο­ρεί­α τοῦ Προ­κα­θη­μέ­νου τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας μας ὑ­πῆρ­ξε μί­α συ­νε­χὴς προ­σπά­θει­α, ἕ­νας ἀ­κά­μα­τος τρό­πος ζω­ῆς, ἕ­νας σκλη­ρὸς ἀ­γώ­νας, μι­ὰ εὑ­ρη­μα­τι­κὴ ἀ­να­ζή­τη­ση λύ­σε­ως στὰ προ­βλή­μα­τα ποὺ συ­νε­χῶς ἀ­να­φύ­ο­νται, μι­ὰ ἀ­δι­ά­κο­πη σύ­γκρου­ση μὲ συμ­φέ­ρο­ντα καὶ πα­λαι­ὲς πι­κρί­ες, ὑ­πῆρ­ξε ἄμυνα καὶ ἐ­πί­θε­ση στὰ μέ­τω­πα τῆς ἀ­θε­ΐ­ας, τοῦ ὑ­λι­σμοῦ καὶ κά­ποι­ων μο­ντέρ­νων ἰ­δε­ῶν, ὑ­πῆρ­ξε ἐ­νί­ο­τε πάλη πνευ­μα­τι­κὴ μὲ τὴν ὕ­βρι καὶ τὴ συ­κο­φα­ντί­α. Καὶ μέ­σα σ’ αὐ­τὴ τὴν ἀ­τμό­σφαι­ρα τῶν ἀ­γώ­νων καὶ τῆς ἀ­γω­νί­ας, στά­θη­κε ὄρ­θι­ος, ἰ­σχυ­ρός, νη­φά­λι­ος, προ­ση­νὴς καὶ φι­λι­κὸς «πά­ντα ἰ­σχύ­ων ἐν τῷ ἐν­δυ­να­μοῦ­ντι αὐ­τὸν Χρι­στῷ» (Φι­λιπ. 4,13).

Με­ρι­κοὶ πα­ρά­γο­ντες ἐ­πέ­κρι­ναν, δι­ε­φώ­νη­σαν, ἀμ­φι­σβή­τη­σαν, πα­ρε­ξή­γη­σαν, πα­ρερ­μή­νευ­σαν, καὶ γε­νι­κῶς προ­σε­πά­θη­σαν νὰ βλά­ψουν αὐ­τὸ τὸ ἔρ­γο μὲ ταυ­τό­χρο­νη ἀ­πό­πει­ρα νὰ μει­ώ­σου­ν τὴν ἀ­κτι­νο­βο­λί­α τῆς προ­σω­πι­κό­τη­τος τοῦ δη­μι­ουρ­γοῦ του. Κύ­ρι­α αἰ­τί­α αὐ­τῆς τῆς στά­σε­ως ἦ­ταν ἡ προ­κα­τά­λη­ψη καὶ κά­θε ἰ­δε­ο­λο­γί­α ἀ­ντί­θε­τη πρὸς τὸ Εὐ­αγ­γέ­λι­ο τοῦ Χρι­στοῦ καὶ πρὸς τὴν Ὀρ­θό­δο­ξη χρι­στι­α­νι­κὴ πα­ρά­δο­ση. Ἐ­π’ αὐ­τοῦ τοῦ φαι­νο­μέ­νου, ὁ λό­γος τοῦ Κυ­ρί­ου ἔρ­χε­ται λυ­τρω­τι­κὸς καὶ το­μώ­τε­ρος ὑ­πὲρ πᾶ­σαν μά­χαι­ραν: «Εἰ ἐ­μὲ ἐ­δί­ω­ξαν καὶ ὑ­μᾶς δι­ώ­ξου­σιν, εἰ τὸν λό­γον μου ἐ­τή­ρη­σαν καὶ τὸν ὑ­μέ­τε­ρον τη­ρή­σου­σιν· ἀλ­λὰ ταῦ­τα πά­ντα ποι­ή­σου­σιν ὑ­μῖν δι­ὰ τὸ ὄ­νο­μά μου, ὅ­τι οὐκ οἴ­δα­σι τὸν πέμ­ψα­ντά με» (Ἰ­ω. 15,20-21). Ὅ­ταν οἱ ἄν­θρω­ποι δὲν πι­στεύ­ουν στὸ Χρι­στό, πῶς θὰ πι­στεύ­σουν σ’ αὐ­τοὺς ποὺ τὸν ὑ­πη­ρε­τοῦν; Ἡ θέ­ση αὐ­τὴ σὲ κα­μι­ὰ πε­ρί­πτω­ση δὲν ἀ­πο­τε­λεῖ κα­τα­κύ­ρω­ση τοῦ ἀ­λα­θή­του στοὺς ποι­μέ­νες τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας. Βε­βαί­ως εἶ­ναι πι­θα­νὸ καὶ ἀν­θρώ­πι­νο κά­πο­τε νὰ λάβωμε μιὰ ἀπόφαση ποὺ εἶναι λάθος, νὰ δι­α­τυ­πώ­σω­με μί­α ἐσφαλμέ­νη ἄ­πο­ψη ἢ ἐ­κτί­μη­ση, ἢ ὁ ἑ­κά­στο­τε Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος ἢ κά­ποι­ος ἀ­πὸ μᾶς ὅ­λους. Ἄλ­λο αὐ­τὸ καὶ ἄλ­λο νὰ εἶ­ναι κά­ποι­οι ἀ­ντι­κεί­με­νοι ἐ­πὶ σκο­πὸν γι­ὰ νὰ πυ­ρο­βο­λοῦν ἀ­δι­α­κό­πως.

Εἶ­ναι δὲ ἀ­λη­θὲς ὅ­τι ὁ Μα­κα­ρι­ώ­τα­τος, ὡς ἀ­κά­μα­τος δι­ά­κο­νος τοῦ λό­γου, ὑ­πῆρ­ξε πά­ντο­τε δι­α­λε­κτι­κός, πά­ντοτ­ε ἕ­τοι­μος γι­ὰ ἐ­σω­τε­ρι­κὸ δι­ά­λο­γο, ὅ­ταν ὡ­μι­λοῦ­σε ἀ­πὸ τοῦ ἄμ­βω­νος ἢ τοῦ βή­μα­τος, γι­ὰ προ­φορι­κὸ ἢ γρα­πτὸ δι­ά­λο­γο, ὅ­ταν δι­ε­λέ­γε­το δη­μό­σι­α, γε­νι­κῶς σὲ κά­θε μορ­φῆς κα­λο­προ­αί­ρε­τη συ­ζή­τη­ση. Ὁ Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Χρι­στό­δου­λος οὔ­τε αὐ­ταρ­χι­κὸς ἦ­το, οὔ­τε δο­γμα­τι­κός, οὔ­τε ἀ­πό­λυ­τος, οὔ­τε ἐ­πί­μο­νος, οὔ­τε ἀ­νυ­πο­χώ­ρη­τος, οὔ­τε ἀ­συμ­βί­βα­στος. Ἐ­κεῖ ὅ­που ὁ λό­γος του ἀ­νε­δει­κνύ­ε­το σθε­να­ρός, ἦ­το βε­βαί­ως εἰς ὅ,τι ἀ­φο­ρᾶ στὶς ἀ­λή­θει­ες τῆς Ὀρ­θο­δό­ξου πί­στε­ώς μας, στὰ ἀ­πὸ αἰ­ώ­νων ἰ­σχύ­ο­ντα δι­και­ώ­μα­τα τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας καὶ στὴν ἑλ­λη­νορ­θό­δο­ξη πο­λι­τι­στι­κή μας πα­ρά­δο­ση. Ἀλ­λὰ καὶ ἐ­π’ αὐ­τῶν δι­ε­λέ­γε­το ὁ Χρι­στό­δου­λος, δι­ό­τι δι­έ­θε­τε ἐ­πι­χει­ρή­μα­τα, γνώ­ση καὶ ἀ­δι­αμ­φι­σβή­τη­τη ἱ­κα­νό­τη­τα λό­γου. Κάποτε διεκήρυξε· «Μερικοὶ μὲ λένε ἐθνικιστὴ καὶ ἄλλοι λαϊκιστή. Λάθος. Οὔτε ἐθνικιστὴς εἶμαι οὔτε λαϊκιστής. Ὑπηρετῶ καὶ ἀγαπῶ τὴν Ἐκκλησία μας μὲ ὅλες μου τὶς δυνάμεις. Ἀγαπῶ καὶ τὴν πατρίδα μας τὴν Ἑλλάδα, τὴν ἔνδοξη χώρα μας».

Ὅ­ταν ὁ ἱ­ε­ρὸς αὐ­τὸς ἄν­δρας ὡ­μι­λοῦ­σε καὶ ὑ­πε­ρα­μύ­νε­το τῶν δι­και­ω­μά­των τῆς ὀρ­θο­δό­ξου Ἐκ­κλη­σί­ας ἡ ψυ­χή του φλε­γό­ταν ἀ­πὸ ἐν­θου­σι­α­σμὸ καὶ ἀ­πὸ φρό­νη­μα χρέ­ους καὶ δυ­νά­με­ως ὑ­πὲρ τῆς κι­βω­τοῦ τῆς σω­τη­ρί­ας, «ἣν ὁ Κύ­ρι­ος πε­ρι­ε­ποι­ή­σα­το δι­ὰ τοῦ ἰ­δί­ου αἵ­μα­τος». Κο­ρώ­να τοῦ λό­γου του ἡ Ἐκ­κλη­σί­α, σκῆ­πτρο ὁ τί­μι­ος τοῦ Κυ­ρί­ου Σταυ­ρός, δῶ­ρο του ἡ εὐ­λο­γί­α, κα­τά­στι­χο αἰ­ώ­νι­ο τὸ Ἱ­ε­ρὸ Εὐ­αγ­γέ­λι­ο, πνευ­μα­τι­κὸ ἔν­δυ­μα ἡ ἑλ­λη­νορ­θό­δο­ξη πα­ρά­δο­ση καὶ ἐλ­πί­δα του ἡ αἰ­ω­νι­ό­τη­τα.

Ἐ­ξει­δί­κευ­ε δὲ τὸν λό­γο του ὅ­ταν ἀ­πευ­θυ­νό­ταν πρὸς τὴν νε­ό­τη­τα, στοὺς μα­θη­τὲς τῆς μέ­σης παι­δεί­ας, στοὺς φοι­τη­τὲς ὅ­λων τῶν ἐ­πι­στη­μῶν, πρὸς τοὺς ἐρ­γα­ζο­μέ­νους νέ­ους, πρὸς τὰ στρα­τευμ­έ­να νει­ᾶ­τα, ἐκ­φω­νῶ­ντας προ­σκλη­τή­ρι­ο γι­ὰ νὰ δώ­σουν ὅ­λοι τὸ «πα­ρὼν» τοῦ σε­βα­σμοῦ στὴν Ἐκ­κλη­σί­α καὶ νὰ δρο­σι­σθοῦν μὲ τὰ οὐ­ρά­νι­α νά­μα­τα αὐ­τῆς καὶ νὰ γευ­θοῦν τὰ ἱ­ε­ρὰ μυ­στή­ρι­α τῆς Χά­ρι­τος τοῦ Θε­οῦ. Ἕ­να προ­σκλη­τή­ρι­ο δυ­να­τὸ γι­ὰ νὰ προ­σεγ­γί­ση τὶς νε­α­νι­κὲς καρ­δι­ές, χω­ρὶς δι­α­κρί­σεις καὶ χω­ρὶς ἐ­ξω­τε­ρι­κὲς προ­ϋ­πο­θέ­σεις. Καὶ τοὺς ἐκέρδισε χάριν τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς κοινωνίας.

Ἡ προ­σφο­ρά του στὸν το­μέ­α τῆς ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῆς φι­λαν­θρω­πί­ας καὶ ἀ­γά­πης ὑ­πὲρ ὅ­λων ἀ­δι­α­κρί­τως, ὅ­σοι εἶ­χαν βι­ο­τι­κὲς ἀ­νά­γκες ἀ­παι­τεῖ ξε­χω­ρι­στὴ με­λέ­τη καὶ πα­ρου­σί­α­ση. «Ἡ πί­στις χω­ρὶς τῶν ἔρ­γων νε­κρὰ ἐ­στί» δι­ε­κή­ρυτ­τε. Ἐ­ξα­σφα­λί­στε φα­γη­τὸ στοὺς ἀ­πό­ρους, στέ­γη στοὺς ἄ­στε­γους, κά­θε βο­ή­θει­α στοὺς με­τα­νά­στες, συμ­βού­λευ­ε τοὺς συνεργάτες του ἱερεῖς καὶ λαϊκούς.

Ἕ­νας ἄλ­λος πλού­σι­ος ἀ­γρὸς πνευ­μα­τι­κῆς οἰ­κο­δο­μῆς τοῦ μα­κα­ρι­στοῦ Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που ἦ­ταν ἡ συγ­γρα­φι­κή του πα­ρα­γω­γή, οῦ ὁ­ποί­ου δρέ­πει τοὺς καρ­ποὺς ὁ ἀ­να­γνώ­στης ἀ­να­δι­φῶ­ντας σὲ βι­βλί­α καὶ σε φυλ­λά­δι­α ποὺ φθά­νουν τὶς 198 ἐκ­δό­σεις, ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὰ δη­μο­σι­ο­γρα­φι­κὰ ἄρ­θρα. Ὁ λό­γος του πά­ντο­τε με­στός, σα­φής, ἐ­ναρ­γής, οἰ­κο­δο­μη­μέ­νος σὲ γε­ρὰ θε­μέ­λι­α. Καὶ μέ­σα ἀ­πὸ τὸν πλοῦ­το τῆς πα­ρα­γω­γῆς, τῆς καρ­δι­ᾶς καὶ τοῦ νοῦ, ὑ­πὲρ τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας καὶ τοῦ λα­οῦ μας, ἀ­να­δυ­ό­ταν πά­ντα ἡ με­γά­λη ἀ­γά­πη του γι­ὰ τὴν πα­τρί­δα μας, γι­ὰ τὴν Ἑλ­λά­δα μας, γι­ὰ τὸν πο­λι­τι­σμό μας, γι­ὰ τὴν λα­ϊ­κή μας πα­ρά­δο­ση, γι­ὰ τὴν ἱ­στο­ρί­α μας, γι­ὰ τὴν ἐ­θνι­κή μας ἐ­νό­τη­τα καὶ τὴν νε­ο­ελ­λη­νι­κὴ δη­μι­ουρ­γι­κό­τη­τά μας.

Ὁ Ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Χρι­στό­δου­λος ὑ­πῆρ­ξε ἕ­νας ξε­χω­ρι­στὸς ἐκ­κλη­σι­α­στι­κὸς ἄν­δρας καὶ εἰ­λι­κρι­νὴς Ἕλ­λη­νας. Ὑ­πῆρ­ξε ἕ­νας χλο­ε­ρὸς λει­μώ­νας, μὲ ἀλ­λε­πάλ­λη­λες καρ­πο­φό­ρες φύ­τρες ποὺ βλα­στά­νουν καὶ καρ­πο­φο­ροῦν συ­νε­χῶς, μέ­σα ἀ­πὸ τὸν πλού­σι­ο προ­φο­ρι­κὸ καὶ γρα­πτὸ λό­γο. Μι­ὰ σύγ­χρο­νη πα­τε­ρι­κὴ φυ­σι­ο­γνω­μί­α, χρυ­σο­στο­μι­κοῦ τύ­που, ὑ­πό­δει­γμα τέ­λει­ου λει­τουρ­γοῦ τῶν ἱ­ε­ρῶν μυ­στη­ρί­ων καὶ ἱ­ε­ρο­φά­ντης γνή­σι­ος. ὁ Χρι­στό­δου­λος ὑ­πῆρ­ξε μι­ὰ ἀ­δι­αμ­φι­σβή­τη­τη ἡ­γε­τι­κὴ φυ­σι­ο­γνω­μί­α, ποὺ ὡ­μί­λη­σε στὶς ἀ­κο­ὲς καὶ στὶς καρ­δι­ὲς τῶν Ὀρ­θο­δό­ξων Ἑλ­λή­νων καὶ ὁ­λό­κλη­ρη ἡ ἐλ­λη­νι­κὴ κοι­νω­νί­α ἀ­ντα­πο­κρί­θη­κε στοὺς προ­βλη­μα­τι­σμοὺς καὶ στὶς προ­τρο­πές του. Ἡ ἑλ­λη­νι­κὴ κοι­νω­νί­α ἔ­βα­λε τὴν ὑ­πο­γρα­φή της, με­τὰ σε­βα­σμοῦ στὸ Χρι­στό­δου­λο, μὲ τὴν συ­μπα­ρά­στα­σή της στὴν ἀρ­ρώ­στι­α του, καὶ μὲ τὸ παλ­λα­ϊ­κὸ πο­σκύ­νη­μα αὐ­τῶν τῶν ἡ­με­ρῶν μὲ πλα­τει­ά, ἀν­θρώ­πι­νη πα­ρου­σί­α, ποὺ ξε­κι­νοῦ­σε ἀ­πὸ τὸν σο­λέ­α τοῦ Κα­θε­δρι­κοῦ Να­οῦ, δι­έ­τρε­χε τὴν Ἐκ­κλη­σί­α, συ­νε­χι­ζό­ταν στὴν πλα­τεῖ­α καὶ ἔ­φθα­νε μέ­χρι τὴν ἀ­νη­φο­ρι­ὰ τῆς ὁ­δοῦ Μη­τρο­πό­λε­ως. -Ξέ­νον θέ­α­μα … Εὖ­γε σου Ἑλ­λη­νι­κὲ Λα­έ μας.

Πα­να­γι­ώ­τα­τε Οἰ­κου­με­νι­κὲ Πα­τρι­άρ­χα κύ­ρι­ε κ. Βαρ­θο­λο­μαῖ­ε, βε­βαι­ω­θῆ­τε τού­τη τὴν ὥ­ρα ὅ­τι ὁ ἀ­δελ­φός μας ἀρ­χι­ε­πί­σκο­πος Χρι­στό­δου­λος Σᾶς ἀ­γα­ποῦ­σε καὶ Σᾶς ἐ­σέ­βε­το βα­θύ­τα­τα, μέ­σα ἀ­πὸ τὰ φίλ­τρα τῆς καρ­δι­ᾶς του. Καὶ Σᾶς καὶ τοὺς Ἐ­πι­σκό­πους τοῦ Θρό­νου ὅ­λους καὶ τὸ σε­πτὸ καὶ πα­νέν­δο­ξο Οἰ­κου­με­νι­κό μας Πα­τρι­αρ­χεῖ­ο καὶ ὅλον τὸν ἁ­πα­ντα­χοῦ Ἑλ­λη­νι­σμό. Σᾶς ἀ­γα­ποῦ­σε, ὅ­πως καὶ Σεῖς μᾶς ἀ­γα­πᾶ­τε, καὶ Σᾶς ἐ­σκέ­πτε­το πο­λὺ ὁ Χρι­στό­δου­λος. Τὸ μι­κρὸ δι­ά­λειμ­μα τῆς πί­κρας τὴν Ἄ­νοι­ξη τοῦ 2004 ἂς ξε­χα­σθῆ γι­ὰ πά­ντα μέ­σα στὴ λή­θη καὶ ἡ ἀ­γά­πη τοῦ Ἀρ­χι­ποί­με­νος Χρι­στοῦ μας ἂς μᾶς ἑ­νώ­νη ὅ­λους καὶ ἐ­δῶ καὶ στὴν αἰ­ω­νι­ό­τη­τα.

Ἡ σε­πτὴ Ἱ­ε­ραρ­χί­α τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος, συ­γκρο­του­μέ­νη ὑ­πὸ τῶν ἑ­βδο­μή­κο­ντα ἐννέα Σε­βα­σμι­ω­τά­των Ἀρ­χι­ε­ρέ­ων καὶ Μη­τρο­πο­λι­τῶν αὐ­τῆς, ὡς ἡ κο­ρυ­φαί­α δι­οι­κη­τι­κὴ καὶ πνευ­μα­τι­κὴ Ἀρ­χὴ αὐ­τῆς, με­τὰ τοῦ ἀ­νὰ τὴν Ἱ­ε­ρὰ Ἀρ­χι­ε­πι­σκο­πὴ καὶ τὶς Ἱ­ε­ρὲς Μη­τρο­πό­λεις εὐσ­ε­βε­στά­του ἱ­ε­ροῦ κλή­ρου καὶ τοῦ εὐ­λα­βε­στά­του Ἑλ­λη­νι­κοῦ Λα­οῦ, δέ­ε­ται τῆς ὑ­πε­ρου­σί­ου, ὑ­πε­ρα­γά­θου καὶ πα­ντο­δυ­νά­μου Ἁ­γί­ας Τρι­ά­δος ὅ­πως ἀ­να­παύ­ση τὴν ψυ­χὴ τοῦ κε­κοι­μη­μέ­νου πνευ­μα­τι­κοῦ πα­τρὸς καὶ ἀ­δελ­φοῦ μας Χρι­στο­δού­λου Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που «ἐ­π’ ἐλ­πί­δι ἀ­να­στά­σε­ως ζω­ῆς αἰ­ω­νί­ου ἐν χώ­ρᾳ ζώντων, εἰς βα­σι­λεί­αν οὐ­ρα­νῶν, ἐν πα­ρα­δεί­σῳ τρυ­φῆς δι­ὰ τῶν φω­τειν­ῶν ἀγ­γέ­λων του εἰ­σά­γων αὐ­τὸν εἰς τὰς ἁ­γί­ας του μο­νάς, συ­νε­γεί­ρων καὶ τὸ σῶ­μα αὐ­τοῦ ἐν ἡ­μέ­ρᾳ ᾗ ὥ­ρι­σε, κα­τὰ τὰς ἁ­γί­ας του καὶ ἀ­ψευ­δεῖς ἐ­παγ­γε­λί­ας».

Μὴ θαυ­μά­ζε­τε ἀ­δελ­φοί, ὅ­τι ἐ­πὶ τῆς γῆς χω­ρι­ζό­με­θα ἀ­πὸ τοῦ σε­βα­στοῦ καὶ προ­σφι­λοῦς μας Ἀρ­χι­ε­πι­σκό­που Χρι­στο­δού­λου. Με­τὰ τὴν ἐ­ξα­γι­α­στι­κὴ δο­κι­μα­σί­α του ἐκ τῆς ἀ­σθε­νεί­ας καὶ τῶν πολ­λῶν πό­νων καὶ κό­πων, ὁ Χι­στό­δου­λός μας «εὐ­ά­ρε­στος τῷ Θε­ῷ γε­νό­με­νος, ἠ­γα­πή­θη καὶ ζῶν με­τα­ξὺ ἁ­μαρ­τω­λῶν με­τε­τέ­θη. Ἡρ­πά­γη μὴ κα­κί­α ἀλ­λά­ξη σύ­νε­σιν αὐ­τοῦ… Ἀ­ρε­στὴ γὰρ ἦν Κυ­ρί­ῳ ἡ ψυ­χὴ αὐ­τοῦ, δι­ὰ τοῦ­το ἔ­σπευ­σεν ἐκ μέ­σου πο­νη­ρί­ας».

Καὶ θὰ πε­ρα­τώ­σω τὸν πα­ρό­ντα ἐ­πι­κή­δει­ο λό­γο μὲ τὸν ἐ­πί­λο­γο ἀ­πὸ τὸν Ἐ­πι­τά­φι­ο Λό­γο τοῦ ἁ­γί­ου Γρη­γο­ρί­ου τοῦ Θε­ο­λό­γου «εἰς τὸν

Μέ­γαν Βα­σί­λει­ον», σὲ μετάφραση.

«Αὐ­τὰ εἶ­ναι τὰ λό­γι­α μου γι­ὰ σέ­να, ἀ­γα­πη­τὲ Χρι­στό­δου­λε, μὲ γλώσ­σα γλυκειά, ποὺ σοῦ ἦ­ταν κά­πο­τε ἰ­σό­τι­μη καὶ συ­νή­λι­κος. Ἐ­ὰν ἐ­πλη­σι­ά­σα­με τὴν ἀ­ξί­α σου εἶ­ναι τοῦ­το δι­κό σου χά­ρι­σμα. Ἔ­χο­ντας τὸ θάρ­ρος μου μπρο­στὰ σὲ σέ­να ἔ­στη­σα τὸν λό­γο μου γι­ὰ χά­ρη σου. Ἐ­ὰν ὅ­μως ἔ­μει­να πο­λὺ πο­λὺ μα­κρυ­ὰ ἀ­πὸ ὅ,τι ἤλ­πι­ζα, τί πρέ­πει νὰ ὑ­πο­στῶ ἀ­φοῦ ἔ­τσι κι ἀλ­λι­ῶς μὲ δο­κι­μά­ζει ἡ ὡ­ρι­μό­τη­τα τῆς ἡ­λι­κί­ας καὶ ἡ με­γά­λη ἀ­γά­πη μου γι­ὰ σέ­να. Ἀλ­λὰ τὸ κα­τὰ δύ­να­μη εἶ­ναι ἀ­γα­πη­τὸ καὶ στὸ Θε­ό. Σὺ μᾶς πα­ρα­κο­λου­θεῖς ἀ­πὸ ψη­λά, θε­ϊ­κὲ φί­λε καὶ σε­βα­στέ, καὶ τὴν δο­κι­μα­σί­α τῆς σαρ­κὸς ποὺ μᾶς ἔ­δω­σε ὁ Θε­ὸς νὰ μᾶς παι­δα­γω­γῆ, ἢ στα­μά­τη­σέ την μὲ τὶς πρε­σβεῖ­ες σου ἢ κά­νε μας νὰ τὴν ὑ­πο­μέ­νω­με μὲ δύ­να­μη. Ὅ­λη μας τὴν ζω­ή, μὲ τὴν προ­σευ­χή σου, ὁ­δή­γη­σέ την πρὸς τὸ κα­λύ­τε­ρο. Ὅ­ταν δὲ με­τα­τε­θοῦ­με ἀ­πὸ ἐ­δῶ δέ­ξου μας ἐ­κεῖ στὶς δι­κές σου σκη­νές, ὥ­στε μα­ζὺ ζῶ­ντας καὶ μα­ζὺ θε­ω­ρώ­ντας τὴν ἁ­γί­α καὶ μα­κα­ρί­α Τρι­ά­δα, κα­θα­ρό­τε­ρα καὶ τε­λει­ό­τε­ρα ἀ­πὸ ὅ­σο τὴν αἰ­σθαν­θή­κα­με ἐ­δῶ, νὰ στα­θοῦ­με σ’ αὐ­τὸ τὸ ση­μεῖ­ο τῆς ἐ­πι­θυ­μί­ας μας καὶ νὰ λά­βω­με αὐ­τὴ τὴν ἀ­ντα­πό­δο­ση γι­ὰ ὅ­σες ἐ­πι­θέ­σεις δε­χθή­κα­με καὶ γι­ὰ ὅ­σους ἀ­γῶ­νες ἐ­κά­να­με. Αὐ­τὸς εἶ­ναι ὁ λό­γος μου γι­ὰ σέ­να. Ἐ­μᾶς ὅ­μως ποι­ὸς θὰ μᾶς ἐ­παι­νέ­ση ὅ­ταν ἐ­γκα­τα­λεί­ψω­με τὴν ζω­ὴ με­τὰ ἀ­πὸ σέ­να; Ἂν βέ­βαι­α κα­τορ­θώ­σω­με κά­τι ἄ­ξι­ο ἐ­παί­νου γι­ὰ τὸν Κύ­ρι­ό μας Ἰ­η­σοῦ Χρι­στὸ στὸν ὁ­ποῖ­ο ἀ­νή­κει ἡ δό­ξα στοὺς αἰ­ῶ­νας. Ἀ­μην».