πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου.
Εκπαιδευτικού (χημικού)
Όλη η ανθρωπότητα πριν από το Χριστό ανέμενε το ερχομό ενός Σωτήρα που θα λύτρωνε τον άνθρωπο από τη φθορά και τον θάνατο. Ο αρχαίος κόσμος προφήτευσε με διάφορους τρόπους το γεγονός αυτό. Οι προφητείες προ Χριστού είναι διάσπαρτες μεταξύ των λαών και τις βρίσκουμε εκτός από τους Έλληνες και στους Πέρσες, στους Ινδούς, στους Κινέζους, στους Αιγύπτιους, στους Γερμανούς, στους Μεξικάνους και Περουβιανούς. Εδώ θα αναφερθούμε σε μερικές προφητείες των Αρχαίων Ελλήνων.
Οι Σίβυλλες ήσαν μάντισσες της αρχαιότητας που είχαν την ιδιότητα να προφητεύουν το μέλλον, πέφτοντας σε έκσταση όπως οι Πυθίες. Η ετυμολογία του ονόματος «Σίβυλλα» δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Στην αρχαιότητα πίστευαν, όπως μας πληροφορεί ο Λατίνος συγγραφέας Λακτάντιος (4ος αι. μ.Χ.), ότι η λέξη ήταν σύνθετη, από τον δωρικό τύπο του ουσιαστικού «θεός» (σιός) και τον αιολικό τύπο του ουσιαστικού «βουλή» = θέληση (βόλλα). Σίβυλλα, σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, σήμαινε επομένως εκείνη που αποκαλύπτει τη θέληση του Θεού. Η ετυμολογία ωστόσο αυτή δεν φαίνεται πιθανή από τη νεότερη έρευνα. Το πιθανότερο είναι η λέξη να προέρχεται από τις σημιτικές γλώσσες.
Ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνα «Φαίδρος»κάνει λόγο για τη Σίβυλλα της Κυμαίας, η οποία προφητεύει τα εξής: «Στα έσχατα χρόνια θα έρθει κάποιος άσημος από τον ουρανό και από τις λαγόνες της παρθένου Μαρίας, θα ενδυθεί θνητή μορφή και θα γεννηθεί ως παιδί, με παρθενικό τοκετό».
Η Σίβυλλα της Λίβυσσας στο ίδιο έργο του Πλάτωνα προφητεύει τα εξής. «Αυτός πραγματοποιώντας τα πάντα με τον λόγο του θα θεραπεύει κάθε άνθρωπο, θα καταπαύει τους ανέμους και θα καθησυχάζει την θάλασσα την φουρτουνιασμένη. Σε εμπτύσματα προσβλητικά θα προσφέρει τις παρειές του και την πλάτη του την αγνή σε μαστιγώσεις, ενώ θα τον ραπίζουν. Θα φορέσει στεφάνι ακάνθινο και θα του τρυπήσουν με καλάμι την πλευρά κατά την συνήθειά τους.» Οι παραπάνω προφητείες αναφέρονται και σε άλλα χειρόγραφα πού βρίσκονται σε Μοναστήρια του Αγίου Όρους και αλλού (π.χ. Μονή Σινά).
Σ’ αυτούς πάλι που αμφιβάλλουν γι αυτά, έχουμε να αναφέρουμε ότι αυτές τις πηγές επικαλέστηκε το 305 μ.Χ. η Αγία Αικατερίνη, όταν ανακρίνονταν από τον αυτοκράτορα Μαξιμίνο μπροστά στους σοφότερους ειδωλολάτρες της αυτοκρατορίας, οι οποίοι όχι μόνο δεν τις αμφισβήτησαν, αλλά αντίθετα παραδέχτηκαν την ήττα τους και όλοι ασπάστηκαν με τη θέληση τους τον Χριστιανισμό, με αποτέλεσμα ο αυτοκράτορας να τους θανατώσει.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός ασχολήθηκε και έγραψε για τις Σίβυλλες.
Όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω ο Άγιος Μάξιμος δέχεται το προφητικό χάρισμα των Σιβυλλών όμως ασχολείται περισσότερο στον λόγο του με την απόρριψη μιας απόκρυφης διήγησης που αναφέρεται σε μία από αυτές και έχει σχέση με την εύρεση του Τιμίου Σταυρού.
Στον τρίτο τόμο των απάντων με τους λόγους του Αγίου, που εξέδωσε η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου υπάρχει ο λόγο 46ος (Μστ)) που επιγράφεται «Η διήγηση περί των Σιβυλλών και περί του πόσες ήσαν».
Γράφει λοιπόν ο Όσιος τα εξής:
«Η Χαλδαία Σίβυλλα ,που λέγεται επίσης Εβραία η Περσίδα, έχει κύριο όνομα Σαμβύθη και θεωρείται ότι κατάγεται από το γένος του μακαριότατου Νώε, προφήτεψε για τα γεγονότα επί του Αλεξάνδρου του Μακεδόνα. Περί αυτής μνημονεύει ο Νικάνορας που συνέγραψε τον βίο του Αλεξάνδρου. Αυτή συνέγραψε πολλά προφητικά πράγματα περί του Κυρίου Χριστού και του ερχομού Του. Υπάρχουν 24 βιβλία της που διηγούνται για κάθε έθνος και κάθε χώρα.
Να ξέρεις όμως ότι συνολικά σε διάφορες χώρες και κατά διάφορους χρόνους υπάρχουν δέκα Σίβυλλες.
Η πρώτη είναι η Χαλδαία, που έχει κύριο όνομα Σαμβήθη, η δεύτερη είναι η Λίβυσσα, η Τρίτη η Δελφίδα, η τέταρτη η Ιταλίδα, η Πέμπτη η Ερυθραία που προφήτεψε περί του Τρωϊκού πολέμου, η έκτη η Σαμία που έχει κύριο όνομα Πυθώ (ή Φοιτώ) και γι΄αυτήν έγραψε ο Ερατοσθένης , η έβδομη είναι η Κυμαία και λεγόταν επίσης Αμάλθεια και Ιεροφίλη, η όγδοη είναι η Ελλησποντία, η ενάτη η Φρυγία, η δεκάτη είναι η Τιβουρτία που είναι και η Αλβουναία. Καμία από αυτές δεν κατάγεται από μεσημβρινές χώρες, δηλαδή δεν είναι Αιθιόπισσα ούτε βασίλισσα Αιθιόπων. Όλες τους συνέγραψαν τα βιβλία τους στα Ελληνικά, ενώ η μεσημβρινή βασίλισσα που ζούσε επι Σολομώντος δεν ονομάζεται Σίβυλλα και ούτε έγραψε κανένα προφητικό βιβλίο σε καμία γλώσσα. Νομίζω ψεύδεται ότι όποιος έγραψε αυτά περί αυτής. Η αρχή του στίχου: «Ω τρισμακάριστον Ξύλον» δεν ανήκει ούτε σε καμμιά Σίβυλλα ούτε στην μεσημβρινή βασίλισσα αλλά αυτή την δοξολογία του Ζωοποιού Ξύλου την συνέταξε ο Μακάριος Κοσμάς, ο δημιουργός του Κανόνα και αποκάλεσε αυτό το Ξύλο έτσι, επειδή αυτό το Ξύλο διέπραξε τις μέγιστες νίκες, διότι ο Σταυρός συνέτριψε όλη την δύναμη και την πλάνη του εχθρού, θανάτωσε τον θάνατο και εξολόθρευσε την κατάρα καθώς επάνω του καρφώθηκε κατά την σάρκα Του ο Μόνος της Αγίας Τριάδος….»
Επεξηγηματικές σημειώσεις-σχόλια
Α.Η απαρίθμηση και τα ονόματα των Σιβυλλών από τον Άγιο Μάξιμο γίνεται σύμφωνα με το «βιβλίο των Σιβυλλών-Φιρμιανού Λακταντίου του Ρωμαίου. Για τον Φιρμιανό Λακτάντιο γράφει τα παρακάτω ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης: «…ο Φιρμιανός Λάκτάντιος ,σοφώτατος ών και εις των φυλάκων της εν Ρώμη βασιλικής βιβλιοθήκης ,εκ της αναγνώσεως των βιβλίων των Σιβυλλών και των απανταχού χρηστηρίων των φανερώς διαγγελόντων, ότι ο Χριστός είναι Θεός, φωτισθείς επίστευσε τω Χριστώ. Και μάλιστα και εις τον Κρίσπον τον υιόν του Κωνσταντίνου διδάσκαλος εγένετο της εις τον Χριστόν πίστεως. Ο δε Κρίσπος πάλιν εφανέρωσε τας βίβλους ταύτας εις τον πατέρα αυτού Κωνσταντίνον και πολύ ωφέλησεν αυτόν εις το πιστεύσαι τω Χριστώ, ως λέγει τούτο ο Γεννάδιος Σχολάριος εις τινα ανέκδοτον διάλεξιν μετα στρατιώτου τινος ,πεμφθέντος παρά του βασιλέως των Αγαρην ών να ερωτήση αυτόν».
(Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Σεπτέμβριος ΙΔ΄, σελ. 286, σχόλια του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη, έκδ. μοναχού Βίκτωρος Ματθαίου)
Β.Η μεσημβρινή βασίλισσα είναι η βασίλισσα του Σαβά. H βασίλισσα αυτή είναι βιβλική μορφή. Είχε ακούσει για τη φήμη και τη σοφία του Σολομώντα. Έτσι, λοιπόν, τον επισκέφτηκε για να τον γνωρίσει προσωπικά και να τον δοκιμάσει με κάποια δύσκολα και γριφώδη ερωτήματα. Πήγε στην Ιερουσαλήμ με πολύ μεγάλη συνοδεία, με καμήλες που ήταν φορτωμένες με δώρα, όπως αρώματα, χρυσός και πολύτιμοι λίθοι. Όταν η Βασίλισσα του Σαβά παρουσιάστηκε στο Σολομώντα, του έθεσε όλα τα ερωτήματα που είχε στο νου της. Ο Σολομώντας της απάντησε και της έλυσε όλα της τα ερωτήματα. Έτσι η Βασίλισσα του Σαβά είδε από κοντά τη σοφία του Σολομώντα, τα οικοδομήματα που είχε φτιάξει, τον τρόπο ζωής του Σολομώντα και των υπηκόων του, καθώς επίσης το Ναό των Ιεροσολύμων, και όλα αυτά της έκαναν μεγάλη εντύπωση (Γ’ Βασιλέων 10,1-5. Β’ Παραλειπομένων 9,1-4).
Είπε στο Σολομώντα, ότι είχε ακούσει για τη φήμη του και τη σοφία του, αλλά δεν πίστευε αυτά που της έλεγαν. Τώρα όλα αυτά τα είδε με τα μάτια της και ήταν πολύ λίγα αυτά που άκουσε μπροστά σ’ αυτά που είδε. Μακάρισε τους υπηκόους του, οι οποίοι από κοντά έχουν γνωρίσει τη σοφία του. Μακάρισε, επίσης, το Θεό του Ισραήλ, ο οποίος εγκατέστησε στο θρόνο τέτοιο βασιλιά, ο οποίος κυβερνά το λαό με σύνεση και δικάζει τις υποθέσεις του λαού με δικαιοσύνη και σοφία. Κατόπιν η Βασίλισσα του Σαβά πρόσφερε ως δώρα στο Σολομώντα 120 τάλαντα χρυσού, πολλά αρώματα και πολύτιμους λίθους. Τα αρώματα που πρόσφερε η Βασίλισσα του Σαβά στον Σολομώντα ήταν τα καλύτερα στον κόσμο (Γ’ Βασιλέων 10,6-10. Β’ Παραλειπομένων 9,5-9).
Ο Σολομώντας με τη σειρά του, έδωσε στη Βασίλισσα του Σαβά όλα όσα εκείνη θέλησε και μάλιστα περισσότερα κι ανώτερα απ’ όσα εκείνη έφερε. Κατόπιν η Βασίλισσα του Σαβά επέστρεψε στην πατρίδα της μαζί με τη συνοδεία της (Γ’ Βασιλέων 10,13. Β’ Παραλειπομένων 9,12).
Κάποιοι ιστορικοί ταυτίζουν την βασίλισσα του Σαβά με την Σίβυλλα Τιβουρτίνα ή Τριβουρτία. Ο όσιος αποκαθιστά την λανθασμένη πληροφορία και θεωρεί ότι η συγκεκριμένη βασίλισσα ούτε σχετίζεται με τις Σίβυλλες ούτε την θεωρεί υμνογράφο του Σταυρού.
Γ. Ο Όσιος ουσιαστικά απορρίπτει κάποιες δοξασίες που υιοθέτησαν βυζαντινοί χρονικογράφοι οι οποίοι ταυτοποίησαν τη βασίλισσα του Σαβά ως Εβραία Σίβυλλα και όχι ως κάποια άλλη του αρχαίου κόσμου, επειδή ο κίνδυνος να συνδεθεί η βασίλισσα με την ειδωλολατρική μαντεία ήταν ορατός. Εν τούτοις πουθενά δεν εξηγείται πώς η βασίλισσα απέκτησε τη μαντική ικανότητα. Η απάντηση θα δοθεί με την ένταξή της Σε απόκρυφη ιστορία για την εύρεση του ξύλου του Τιμίου Σταυρού, οπότε η σιβυλλική προφητεία συνδέεται με το χριστιανικό μήνυμα.
Η απόκρυφη διήγηση για το Ξύλο του Σταυρού
Ο κύκλος των ιστοριών για το ξύλο του Τιμίου Σταυρού προέρχεται από την απόκρυφη λογοτεχνία και ανάγεται ήδη στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Σύμφωνα με αυτήν ο Σηθ έλαβε από τον αρχάγγελο Μιχαήλ τρεις σπόρους από το δένδρο της Γνώσεως και τους έβαλε στο στόμα του ετοιμοθάνατου Αδάμ. Οι σπόροι βλάστησαν στον τάφο του ως την εποχή του Μωυσή, ο οποίος αφαίρεσε από εκεί τα βλαστάρια και τα φύτευσε στο όρος Χορήβ, όπου παρέμειναν ως την εποχή του Δαυΐδ, ο οποίος τα μετέφερε στα Ιεροσόλυμα, όπου τα βλαστάρια ψήλωσαν, ώσπου ο Σολομών τα έκοψε για να τα χρησιμοποιήσει στην οικοδόμηση του Ναού. Όμως, ενώ οι ξυλουργοί μετρούσαν σωστά το απαιτούμενο μήκος, κατά την τοποθέτηση τα κομμάτια ήταν μικρότερα, γι’ αυτό τελικά χρησίμευσαν ως γέφυρα για τη ζεύξη στον ποταμό Κίντρον. Όταν η βασίλισσα του Σαβά έφθασε στα Ιεροσόλυμα, έπρεπε να διασχίσει τον ποταμό, αλλά η διαίσθησή της τής έλεγε ότι σε αυτό το ξύλο θα κρεμόταν ο Σωτήρας του κόσμου και δεν θέλησε να πατήσει πάνω σε αυτό˙ έτσι γονάτισε και προσευχήθηκε και πέρασε μέσα από το νερό. Κατά τη συνάντησή της με το Σολομώντα του είπε την προφητεία και αυτός διέταξε να αφαιρεθεί το ξύλο από τη γέφυρα και να ταφεί στον πυθμένα του ποταμού. Λίγο πριν από τα Πάθη του Χριστού το ξύλο θαυματουργικά αναδύθηκε στην επιφάνεια και επέπλεε, όταν το είδαν οι υπηρέτες του αρχιερέως. Το περισυνέλλεξαν και το παρέδωσαν στον κύριό τους για να κατασκευασθεί από αυτό ο Τίμιος Σταυρός.
Η αφήγηση αυτή είναι λιτή, αλλά περιεκτική και πολύ σημαντική, διότι μέχρι τη στιγμή της εμφάνισης της βασίλισσας το ξύλο ήταν απλώς θαυματουργό, ενώ μετά φάνηκε ότι επρόκειτο για το ζωοποιό ξύλο του Σταυρού. Τοιουτοτρόπως η βασίλισσα αναδεικνύεται σε προφητικό αρχέτυπο και οι γνώσεις της την ανεβάζουν πάνω από τη γνώση των ανδρών, οι οποίοι ήλθαν σε επαφή με το ξύλο: ο Σηθ, αν και κατά την αφήγηση μπόρεσε να κοιτάξει τρεις φορές μέσα στον Παράδεισο, μάλλον ξαφνιάσθηκε με όσα είδε˙ ο Αδάμ φάνηκε ικανοποιημένος με τον επικείμενο θάνατό του˙ ο Σολομών, αν και έκτισε το Ναό και πληροφορήθηκε για την ύπαρξη του κομμένου ξύλου του Παραδείσου, έμεινε αδιάφορος, όταν οι ξυλουργοί νευρίασαν με το «αταίριαστο» ξύλο και το πέταξαν. Μόνη η βασίλισσα, η οποία ήλθε από μακριά, συμμετείχε στη γνωστοποίηση του μυστικού της Σταύρωσης.
Συμπεράσματα-Επίλογος του λόγου
Εύκολα διαπιστώνεται ότι από την αρχή ως το τέλος η ιστορία της βιβλικής διήγησης παραμορφώθηκε, αφού διανθίσθηκε με πλήθος φανταστικών και μυθικών στοιχείων. Για το λόγο αυτό ο Άγιος Μάξιμος εμμέσως πλήν σαφώς θα υποστηρίξει την μελέτη των ιστορικών στοιχείων, τα οποία συνοδεύουν την αφήγηση της Παλαιάς Διαθήκης. Έτσι λοιπόν τελειώνοντας τον λόγο του απορρίπτει κάθε απόκρυφη διήγηση λέγοντας:
«… «Ο δυνάμενος χωρείν χωρείτω» ενώ ο μη δυνάμενος να μην σκανδαλισθεί από μένα ,επειδή εγώ ο ίδιος αγαπώ και επαινώ και δέχομαι ο,τι ομολογείται από την αλήθεια των καθολικών και θεοπμνεύστων γραφών ,ενώ αυτά που δεν τα βρίσκω μέσα σε αυτές δεν τολμώ να τα παραδεχθώ υπακούοντας τον μυσταγωγό που προστάζει αυστηρά: «διδαχαίς ποικίλαις και ξέναις,μην παραφέρεσθε», καθώς και τον άλλο οιμενικό φωστήρα που λέει: «ο,τι δεν γράφτηκε δεν αξιζει κάν να το στοχαζόμαστε».(
(Απο την ανέκδοτη εργασία μας «Μελετήματα στον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό»)
